• اهمیت و ضرورت تحقیق

حقوق جنگ همواره موجب یک جدال عقیدتی بین صاحب‌نظران بوده و هست. اختلاف نظر در این باب بعضا به حدی است که حتی موجودیت واقعی آن را مورد سوال قرار می‌دهد. برخی از دانشمندان، حقوق جنگ را قبول ندارند و ضرورت وجود آن را مورد انکار قرار می‌دهند. از سوی دیگر، همیشه این اعتراض وجود داشته و دارد که قوانین جنگ نقض شده و خواهد شد. یکی از این قوانین قراردادها و عهد نامه های مربوط به حقوق مجروحان و بیماران در مخاصمات مسلحانه است. بر این اساس و با توجه به مطالب فوق الذکر ضرورت می کند که این عنوان مورد تحقیق و کنکاش قرار گیرد.

• 1. اهداف تحقیق

هدف کلی:

بررسی وضعیت حقوقی مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه

اهداف ویژه:

1. 1. بررسی عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردوکشی

1. 1. بررسی عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریاها

1. 1. بررسی عهدنامه مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی

1. 1. بررسی عهدنامه مربوط به حمایت از افراد غیر نظامی در زمان جنگ

1. 1. بررسی سایر عهد نامه های حمایت از بیماران و مجروحان جنگی

1. 1. بررسی حقوق ایران در خصوص حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه

      1. سوالات تحقیق

1. 1. وضعیت حقوقی مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه در اسناد بین‌المللی چگونه است؟

1. 1. دیدگاه حقوق ایران در خصوص حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه چگونه است؟

      1. فرضیه های تحقیق

1. 1. 1. به نظر می‌رسد که کنوانسیون های چهارگانه ژنو به صورت جامعی برای حمایت از بیماران و مجروحان جنگی و ترغیب دولت ها به حمایت از آنان کافی است.

   

1. 1. حقوق ایران با توجه به تعالیم اسلام پایبند حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه در اجرای حقوق بشردوستانه می‌باشد.

۱-۶- تعاریف و مفاهیم

۱-۶-۱- حقوق بین الملل بشر دوستانه

با نگاه اجمالی به تاریخ جوامع بشری در می‌یابیم که پدیدۀ شوم و تلخی بنام جنگ^[۱] در طول تاریخ مدام گریبانگیر حیات بشری بوده و پیامدهای ناگواری را برای بشریت به همراه داشته است که نقص حقوق بنیادین و اساسی افراد نمونه بارز آن ها‌ است. علاوه براین، درگیرهای مسلحانه روزافزونی که در نقاط مختلف جهان روی می‌دهد بیانگر این واقعیّت انکار ناپذیر است که جوامع بین‌المللی و علی الخصوص جوامع داخلی معاصر را از رویارویی با جنگ گریزی نیست. منازعات مسلحانه امروزی به دلیل به کارگیری شیوه های نوین هدایت عملیات جنگی و استفاده از سلاح‌های پیشرفته در آن ها، بیش از پیش حیات بشری را تهدید می‌کند. در ابتدا رعایت قواعد و مقررات حقوقی الزام آور در زمان مخاصمات مسلحانه با استقبال چندانی از سوی دولت‌ها مواجهه نشد اما ‌به‌تدریج‌ حقوق که هدف نهایی و غایی آن، حمایت از حیات و کرامت ذاتی افراد است وارد عرصۀ مخاصمات مسلحانه شد و دولت­ها ملزم شدند که تعهداتی را در راستای حمایت از افراد در زمان جنگ بپذیرند و آن ها را رعایت نمایند. قواعد و مقررات حقوقی که در هنگام مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی بر روابط بین طرفین مخاصمه حاکم می‌گردد حقوق بین الملل بشر دوستانه^[۲] نام دارد.

حقوق بین‌المللی بشردوستانه که تحت عناوین حقوق درگیری های مسلحانه یا حقوق جنگ هم نامیده می شود، از شاخه های حقوق بین الملل عمومی است و مشتمل بر قواعدی است که هدف آن حمایت از افرادی است که در زمان جنگ در مخاصمه شرکت نکرده اند یا آن را ترک کرده‌اند و دیگری، محدود کردن روش ها و وسایلی است که که در جنگ به کار گرفته می شود^[۳] و در مخاصمات مسلحانه اعم از بین‌المللی و غیر بین‌المللی کاربرد دارد و در واقع حقوق بشر دوستانه، حقوق انسانی زمان جنگ است^[۴]. و همان‌ طور که از ماده ۳ مشترک کنوانسیون های ۱۲ اوت ۱۹۴۹ و پروتکل های الحاقی ۱۹۷۷ آن مبتنی بر دکترین مارتنز بر می‌آید، فرد انسانی در صورت نبود قواعد حقوقی لازم الاجرا تحت حمایت اصول انسانی و وجدان عمومی قرار می‌گیرد.^[۵]

هدف اولیه حقوق بین الملل بشردوستانه، کاهش پیامدهای ناگوار و تلخ جنگ بود اما همزمان با توسعه و تدوین حقوق بین الملل بر مبنای فردگرایی و حمایت بیشتر از افراد، مفهوم آن در جهت احترام به شأن و منزلت و کرامت والای بشر در میان مخاصمه و حتی بعد از آن و نیز مجازات ناقضین قواعد بنیادین و اساسی حقوق بین‌المللی بشر دوستانه گسترش یافت. امروزه با توجه به ظهور انواع سلاح‌های پیشرفته‌ اتمی و شیمیایی و محتمل بودن به کارگیری آن ها در زمان مخاصمات مسلحانه، می‌توان نتیجه گرفت که خطرات و خسارات جنگ محدود به زمان مخاصمه نیست بلکه بعد از خاتمه جنگ آثار اسف بار آن متوجه افراد بالاخص غیر نظامیان می‌شود.

به طور کلی مخاصمات موجود در نظام بین‌المللی به لحاظ ماهیت و نوع طرف های درگیر در این مخاصمات و نیز منطقه و قلمرو درگیری به دو گروه مخاصمات بین‌المللی و غیر بین‌المللی تقسیم می‌شوند. اصطلاح درگیری مسلحانه بین‌المللی در ماده ۲ مشترک کنوانسیون های چهارگانه ژنو چنین تعریف شده است: « این قرارداد در صورت جنگ رسمی یا هر گونه مخاصمه مسلحانه که بین دو یا چند دولت از دول معظمه متعاهد روی دهد به موقع اجرا گذارده خواهد شد».^[۶]

بدیهی است که در زمان مخاصمات مسلحانه خشونت علیه افراد زیاد می‌شود و حقوقشان به شدت نقض می‌گردد. ‌بنابرین‏ احترام به شأن و منرلت افراد و حمایت از آن ها در چنین ‌وضعیتی یک تعهد اولیّه و اساسی حقوق بین الملل بشر دوستانه است و باید از سوی طرفین مخاصمه رعایت گردد. در واقع این حقوق، حقوقی حمایتی است، حمایت از افراد – چه نظامی و چه غیرنظامی – و کرامت آن ها در زمان مخاصمات مسلحانه.

به یقین می‌توان گفت که واژه حمایت^[۷] مرکز ثقل حقوق بین الملل بشر دوستانه است و تمام قوانین و مقررات این حقوق بر اساس حمایت از افراد شکل گرفته و قاعدتاً ماهیت اصلی چنین حقوقی حمایت از افراد به طور عام است و اصل حمایت پایه و اساس نظام بین الملل حقوق بشر دوستانه را تشکیل می‌دهد.