بند دوم: غرر در شروط ضمن العقد:

در باب بررسی غرر در شروط ضمن العقد در فقه اسلامی ابتداً باید شرایط صحت شروط و مبانی آن را بررسی نماییم که به آن در ادامه به آن می پردازیم.

برخی از فقها برای شرایط صحت شروط ۴ شرط را ذکر کرده‌اند^[۲۱].

۱- عدم مخالفت با کتاب و سنت،

۲- عدم استلزام جهل به عوضین

۳- مقدور بودن

۴-عدم مخالفت با مقتضای عقد می دانند.

هم چنین فقها شروط فاسد را اینگونه احصاء نموده اند:

۱- شرط خلاف کتاب و سنت

۲- شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین گردد.

۳- شرط خلاف مقتضای عقد

۴- شرط غیر مقدور

۵- شرطی که منفعت عقلانی نداشته باشد.

پس از آنکه شروط فاسد را به اختصار بیان نمودیم این سوال مطرح است که آیا شروط فاسد مفسد نیز هستند یا خیر؟برخی از فقها، شروط فاسد را مفسد نمی دانند و ادله های را برعدم مفسد بودن آن ها ارائه نموده اند که به آن اشاره خواهیم نمود.برخی بر این عقیده اند^[۲۲]: که دلیلی بر بطلان عقدی که شرط فاسد در آن باشد وجود ندارد. پس بیع مشروط به شرط فاسد، بیع است و ظاهر آیه _ احل الله البیع ) آن را شامل می شود.شهید ثانی به نقل از شیخ طوسی بیان می‌دارد^[۲۳]: تراضی به هر کدام از عقد و شرط مستقلاً تعلق می‌گیرد و با انتفاء یکی، دیگری باقی می ماند، ‌بنابرین‏ با از بین رفتن شرط، تراضی نسبت به عقد کماکان باقیست. پس می توان، ضمن حکم بر فساد شرط، به صحت عقد ملتزم شد.

صاحب جواهر نیز در این باب معتقد است^[۲۴]: حتی اگر مشروط و عقد به هیئت اجتماعی مطلوب باشد، باز هم با فساد شرط، عقد باطل نمی گردد. بلکه برای جلوگیری از ضرر عقد خیاری می شد. دلیل دیگر بر عدم مفسد بودن شرط فاسد، دلالت اصل است و اصل صحت عقد است، هم چنین دلیل قابل احتجاج دیگر استدلال به روایات می‌باشد.

۱- در مرسله ابن ابی براج آمده است^[۲۵]: از حضرت علی (ع) سوال شد: کسی کنیزی می خرد و و بر او شرط می شود، آن کنیز هبه و فروخته نشود و به میراث نرسد، آیا این شرط صحیح است؟ امام فرمودند: باید به شرط عمل شود، مگر ‌در مورد میراث.

۲- استدلال به روایت معروف به خبر بریره^[۲۶]: از امام صادق (ع) نقل شده است: بریره کنیزی دارای شوهر بود که عایشه وی را خرید و آزاد کرد. پیامبر (ص) فرمودند: اگر بریره بخواهد می‌تواند نزد شوهرش بماند و اگر بخواهد می‌تواند جدا شود. از طرفی اربابان قبلی بریره که او را به عایشه فروختند ولاء او بر خریدار شرط کردند. پیامبر (ص) فرمودند: ولاء برای کسی است که کنیزی را آزاد می‌کند.

وجه استدلال ‌به این روایت این امر است که با وجود شرط فاسد، پیامبر (ص) با اعطای اختیار به کنیز در خصوص بقاء زوجیت یا مفارقت از شوهرش، بر صحت بیع مذکور صحه گذاشته اند و با گفتن ” الولاء لمن اعتق ” به بطلان شرط اشاره فرمودند.

دلیل دیگری بر عدم مفسد بودن شرط فاسد، لازم آمدن دور به دلیل متوقف شدن صحت عقد بر صحت شرط است مثل بیع شرط فروش مبیع به خود بایع که به دور علامه مشهور است^[۲۷]. زیرا وجود مشروط بر وجود شرط شرط متوقف است در نتیجه بیع اول بر بیع دوم و بیع دوم بر بیع اول متوقف می‌باشد به ۲ دلیل:

۱- بیعی صورت نمی گیرد مگر اینکه فروشنده مالک باشد و در بیع به شرط فروش به بایع قبل از تحقق بیع اول مالکیتی برای شخص وجود ندارد تا به شرط عمل کند.

۲- فروش مبیع به مالک آن، معقول نیست، چون تحصیل حاصل است.

بر ادله های اقامه شده و برای صحت عقد مشروط به شرط فاسد نقدهایی مترتب است:

اولاً: صحت عقد با اصل عدم انتقال ملک از فروشنده به بایع در صورت فساد شرط معارض است.ثانیاًً هنگامی عقد موافق با ظاهر آیه ( احل الله البیع ) عقدی است که شرط فاسد در آن درج نشده باشد، زیرا ظاهر این آیات شامل عقدی می شود که در آن قصد باشد، حال اینکه در معامله مقید به شرط فاسد، قصدی وجود ندارد، چون رضایت معامله، به شرط ضمیمه می‌باشد، در حالی که شرط فاسد، فاقد اثر است و مشروط له نیز به معامله بدون شرط رضایتی ندارد، ‌بنابرین‏ به معامله بدون شرط قصدی تعلق نگرفته است.

ثالثاً: درمورد مرسله ابن براج مشهور به فساد عدم هبه و عدم بیع قائل هستند، به روایت یاد شده عمل نکرده اند^[۲۸].رابعاً درمورد دور، بنابر معنای نخست، مشروط بیع اول بر وجود بیع دوم، متوقف نیست. بلکه به التزام به بیع دوم متوقف است. به همین دلیل است که اگر خریدار ملتزم شود اما عمل به شرط نکند، بیع باطل نیست، بلکه به جهت تخلف از شرط، معامله انجام شده خیاری می شود. ‌بر اساس معنای دوم نیز، ایجاد مورد التزام در ظرف زمان خاص محال است اما احتمال تحقق در زمان دیگر وجود دارد، اغلب التزامات عقلاً اینگونه است یعنی در زمان التزام وفای به آن ممکن نیست، اما بعد از آن امکان عمل وجود دارد^[۲۹].

برخی دیگر راجع به شروط فاسد، قائل به تفصیل شده اند. برای قائلین به تفصیل ۳ دیدگاه وجود دارد:

۱- دیدگاه ابن زهره: ایشان براین عقیده اند که تنها شروط غیر مقدور، مفسدند، و شروط فاسد دیگر موجب بطلان عقد نمی شوند و برای عدم فساد عقد، به اجماع، ظاهر قرآن، دلالت اصل و خبر بریره، استدلال می کند. وجه مفسد بودن شرط غیر مقدور، این است که این شرط قابل وفاء نیست، ‌بنابرین‏ با چنین شرطی تسلیم مورد معامله همراه شرط مقدور نیست، و حال اینکه قدرت بر تسلیم از شرایط صحت عقد است.حال آنکه شیخ انصاری بر این عقیده است^[۳۰]: شرط غیر مقدور از حیث اینکه غیر مقدور است موجب تسلیم در احد العوضین نمی شود.

دیدگاه دوم نظریه منسوب به ابن منوج بحرانی است که ایشان شروط فاسد را به جز شرط فاقد نفع عقلائی، مفسد می‌داند. ‌بنابرین‏ بر طبق این نظریه شرط فاقد نفع عقلائی باطل است، اما موجب بطلان عقد نمی شود^[۳۱].

دیدگاه سوم^[۳۲]: نظریه برخی از متأخرین و معاصران است. این گروه بر این باورند که شروط باطل، مطلقاً موجب بطلان عقد نمی شوند و بین شروطی که در ارکان عقد اختلال ایجاد می‌کند و شروطی که به اصل عقد ربطی ندارد، قائل به تفصیل شده اند.

بر طبق این نظریه، شروط دسته اول در ارکان عقد یا شرایط عوضین اختلال ایجاد می‌کند، ‌بنابرین‏ بطلان عقد ‌به این اختلال مستند است نه شرط فاسد، به عبارت دیگر این گروه محل نزاع را در جایی می دانند که فساد شرط از قبیل واسطه ی در عروض باشد، ‌به این معنا که فساد اولاً و بالذات بر شرط عارض می شود و ثانیاًً و بالعرض موجب فساد عقد گردد. و شرط مفسد را به دو دسته تقسیم می کند:

۱- شرط خلاف مقتضای ذات عقد

۲- شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین می شود.

اختصاراً شرط خلاف مقتضای ذات عقد شرطی است که از موجبات تناقض است و عدم تحقق عقد را در پی دارد. ‌به این معنا که عقد به انجام مقتضای خود امر می‌کند و شرط به عدم انجام آن، از این رو این امر سبب ایجاد تردید در تصمیم برای انجام معامله است و در نتیجه قصد انشاء سلب می شود حال آنکه قصد از ارکان عقد می‌باشد^[۳۳].

بند سوم: شرط مجهول

– تجربه های دوران کودکی: حوادث تلخ دوران کودکی ممکن است از فرد شخصیتی جامعه ستیز بسازد که در بزرگسالی او را به اعمال ضد اجتماعی سوق دهد. چنین فردی دارای کجروی هایی است و از آزار و اذیت دیگران و نیز سرقت اموال شان لذت می‌برند، زیرا گمان می‌کند با دست زدن به چنین کاری، انتقام خود را از دنیای بی رحم گرفته است.

– احساس ناامنی: وضعیت مغشوش خانواده، ستیز و … اختلاف بین پدر و مادر و رفتار خشونت آمیز والدین، از علل مهمی است که جوان را دچار نگرانی و ناامنی کرده، در خود فرو می‌برد و به کناره گیری از دیگران به ویژه پدر و مادر می کشاند. جوان در چنین شرایطی روابط خود با والدین بر هم زده، گاه در نتیجه فشار یا درخواست درونی ناچار می شود برای ارضای نیازهای مادی و معنوی خود یا برای انتقام گرفتن از والدین به خاطر محدودیت ها و سخت گیری های نابجای آنان، دست به سرقت بزند.

– خود نمایی: برخی از جوانان برای نشان دادن صفت “کله شقی” و جرئت حادثه جویی که برای آنان بسیار ارزشمند است، به بزهکاری روی می آورند و ظاهراًً مصرف مواد مخدر یا دست زدن به سرقت آنان را در چشم همسالان شان “کسی” می‌سازد. از این رو فرد با موقعیت های مساعدی برای ارتکاب جرم رو به رو می شود و به دزدی و غارت اموال دیگران دست می زند.

– محبت زیاد: زیاده روی در محبت نیز مانع رشد و تکامل شخصیت کودک می شود. در نتیجه ترسو، خود خواه، پر مدعا و پر توقع بوده و با عضویت در باندهای مختلف سرقت، می خواهند از جامعه انتقام بگیرند.

پ

۲-۳-۲-۳- علل اجتماعی- اقتصادی سرقت:

– فقر مادی: فقر و محرومیت مالی را شاید بتوان گفت از مهم ترین عوامل به وجود آورندۀ سرقت است. فردی که دچار این آسیب اجتماعی است از یک سو از لحاظ روانی احساس حقارت و مغبون بودن می‌کند و از جامعه طلب کار می شود و از سوی دیگر چون جامعه را مسئول محرومیت و فقر خود می پندارد، نوعی احساس انتقام جویی در او پرورش می‌یابد. ‌به این ترتیب کوشش او برای فقرزدایی چه بسا در مجاری غیر قانونی و ضد اجتماعی افتاده، به سرقت یا جنایت کشیده می شود.

– فقر فرهنگی: فقر فرهنگی نقش اساسی در ایجاد جرم دارد. دزدان اکثراً بی سواد و بی سوادان در اثر فقدان امکانات رشد فکری، برای پیشرفت و ترقی خود از شیوه های دیگر فرهنگی مثلاً از توانمندی های جسمانی بهره می گیرند (ستوده، ۱۳۸۶،۱۶۴-۱۶۱)

– طبقاتی بودن جامعه و نابرابری های اجتماعی: نظریه تضاد بر پیامدهای شخصی و اجتماعی تمرکز ثروت و قدرت در دست عده ای معدود در جامعه تکیه دارد. کوهن، آسیب شناس اجتماعی خرده فرهنگ ها را از مشخصه‌ های اصلی جوامع طبقاتی می‌داند که احتمال کجروی های اجتماعی را فزونی می بخشد، زیرا عملی چون سرقت در بین برخی از ‌گروه‌های نوجوان و جوان، ممکن است به صورت هنجار در آمده باشد، در حالی که همین عمل از نظر دیگران غیر عادی و نابهنجار تلقی شود.

– شهر نشینی و زاغه نشینی: گسترش بی رویه شهرها و انبوهی جمعیت، هر دو از عوامل جرم زا هستند. از این رو سرقت و دیگر آسیب های اجتماعی در مکان های شلوغ و فقیر نشین شهری رواج می‌یابند.

– از هم پاشیدگی خانواده و عدم امنیت عاطفی فرزندان: یکی از عمده ترین علل بزهکاری کودکان، ستیز در خانواده است و جدایی والدین نقش بسیار منفی و ویران گری در شخصیت آن ها دارد و زمینه را برای ارتکاب بزهکاری در آنان فراهم می آورد. از این رو این افراد دست خود را به انواع بزهکاری و از جمله سرقت آلوده می‌سازند.

– معاشرت با دوستان ناباب: ساترلند می‌گوید رفتار مجرمانه مانند هر نوع رفتار دیگری آموختنی است. از این رو داشتن دوستان ناباب و تأثیر معاشرت با آن ها در کشیده شدن فرد به سوی سرقت نقش اساسی دارد (ستوده، ۱۳۸۶، ۱۶۵-۱۶۴).

– بیکاری: بیکاری عامل مهم دیگری در ایجاد فقر است و فقر نیز از عوامل اصلی سرقت و جرم محسوب می شود. بیکاری از دو جهت در ازدیاد سرقت نقش دارد؛ یکی وجود فرصت های اضافی و خالی بودن اوقات فراغت و دیگر، نداشتن درآمد کافی برای گذراندن زندگی.

– مهاجرت به شهرها و اثرات روانی-اجتماعی آن: مهاجرت مشکلات عدیده ای را در پی دارد. جوانان یا خانواده هایی که به انتظار داشتن زندگی بهتر و با امید یافتن کاری مناسب به شهرهای بزرگ روی می آورند، در مشکلات فراوان تری غرق می‌شوند و چون به خواسته های خود نمی رسند به کارهای خلاف و غیر قانونی کشیده می‌شوند (ستوده، ۱۳۸۶، ۱۶۶-۱۶۵).

۲-۴- پیشینه تحقیق :

۲-۴-۱- پیشینه داخلی:

محمد باهوش (۱۳۸۷) در پایان نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه علوم انتظامی با عنوان «بررسی عوامل محیطی مؤثر بر پیشگیری از سرقت منزل» به نقش بسیار مهم و انکار ناشدنی مکان در وقوع یا پیشگیری از وقوع جرایم اشاره کرده و اظهار می‌دارد که مجرمین بیشتر مناطقی را برای ارتکاب جرم برمی گزینند که وقوع جرم در آن ها آسان تر بوده و امکان مشاهده و دستگیری آنان در آن مناطق کمتر باشد. این مسئله نشان دهندۀ ضرورت توجه به رویکرد پیشگیری محیطی و شناخت مکان، به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ایجاد فرصت های جرم زا ویا تسهیل کنندۀ وقوع جرم می‌باشد. پیشگیری محیطی بر کنترل عوامل محیط فیزیکی مؤثر بر وقوع جرم و یا به عبارتی تسهیل کننده جرم تمرکز داشته و در صدد است، تا با شناسایی و بهینه سازی آن دسته از عواملی که ناخواسته به نفع جرم و بزه کاری طراحی و ایجاد گردیده اند، زمینۀ ارتکاب جرم را کاهش داده و مجرمین بالقوه را از ارتکاب عمل مجرمانه باز دارد.

محقق در خاتمه ‌به این نتیجه رسیده است که ویژگی های خاص محیطی مانند شلوغی و خلوتی، روشنایی و تاریکی خیابان ها و معابر، وجود فضاهای قابل رؤیت و کنترل، چگونگی استفاده و کاربری اماکن مسکونی و تجاری و اداری، کنترل دسترسی و جلوگیری از ورود افراد غیر مجاز به اماکن، نظارت رسمی و نظارت همسایگی، استانداردهای ایمنی ساختمان، نوع طراحی و ساخت اماکن گوناگون مانند منازل مسکونی، ادارات و پارک ها می‌تواند مجرمین بالقوه را به ارتکاب سرقت ترغیب نموده و یا با دشوار نمودن شرایط ارتکاب جرم و افزایش خطر ناشی از آن و در نتیجه تقلیل سود ناشی از عمل مجرمانه، آنان را از ارتکاب عمل مجرمانه منصرف نماید.

محمد رضا پور جعفر و همکاران (۱۳۸۷)، در مقاله ای با عنوان «ارتقاء امنیت محیطی و کاهش جرایم شهری با تأکید بر رویکرد CPTED» ، به مفهوم امنیت شهروندان و روش های ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت های اساسی کاری برنامه ریزان و تئوری پردازان شهری می پردازند. محققین بیان می دارند که جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از برنامه ریزی و طراحی محیط های امن شهری بر الگوهای رفتار شهروندان و بهبود کیفیت محیطی مناطق، تبیین ویژگی ها و نقش کالبدی شهر بر کاهش جرایم شهری و یا کاستن از وقوع جرم موضوع مستقل و با اهمیتی است که در قالب تئوری های نوین شهرسازی باید به آن توجه نمود.

۴-۲- فرهنگ سازمانی:

فرهنگ سازمانی که با عناوین فرهنگ شرکت یا مؤسسه­ای نیز شناخته می­ شود، به وجود آورنده‌ی حس هویت برای کارکنان است و کمک می­ کند تا برای کارکنان تعهدی ایجاد شود که کارهایی بزرگتر از خودشان انجام دهند، ثبات سازمان را به عنوان یک سیستم (نظام) اجتماعی افزایش می‌دهد و به عنوان چارچوب مرجع برای کارکنان عمل می‌کند تا به فعالیت­های سازمانی معنا دهند و به صورت راهنما برای اجرای رفتار مناسب از آن استفاده کنند.

فرهنگ سازمانی، به رفتار افراد در یک سازمان شکل می‌دهد، ‌بنابرین‏ بر عملکرد آن سازمان نیز تأثیر می‌گذارد. فرهنگ می‌تواند تأثیر شدیدی بر توانایی شرکت در تغییر جهت استراتژیک خود، ارتقای بقاء و ایجاد پایه و اساس برای موقعیت برتر رقابتی با افزایش روش‌ها و فرایندهای انگیزه دهی، داشته باشد. از اینرو فرهنگ سازمانی، عاملی تعیین کننده برای موفقیت است.

در طی ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته، فرهنگ سازمانی با کارایی و مؤثر بودن سازمان گره خورده است. بویژه تحقیقات تجربی دنیسن^[۲۲](۱۹۹۰) و دنیسن و میشرا^[۲۳] (۱۹۹۵) نشان داد که فرهنگ سازمانی بر کارایی و کارآمدی سازمان تأثیر می‌گذارد.

۵-۲- تاریخچه فرهنگ سازمانی:

مفهوم فرهنگ ریشه در رشته انسان شناسی اسمیریچ^[۲۴] (۱۹۸۳) به اوایل قرن بیستم بر می­گردد. به عنوان مثال در تعریف بواس^[۲۵] (۱۹۳۰) از فرهنگ، اهمیت هر دو مورد فرد و جامعه شناسایی می­ شود و اظهار می­ شود که در فرهنگ در برگیرنده همه جلوه‌ها و تجلی­های عادات اجتماعی یک جامعه،
واکنش­های افراد تحت تأثیر عادت­های گروهی که در آن زندگی می‌کنند و محصول فعالیت­های انسانی است که توسط این عادت­ها تعیین می­شوند. علاوه براین، جامعه شناسان، انسان شناسان اجتماعی و روانشناسان اجتماعی غالباً ‌در مورد فرهنگ و ایدئولوژی به عنوان ویژگی های اصلی کارکردی در یک جامعه بحث کرده‌اند. (وبر,۱۹۳۰,^[۲۶] براون- رادسلیف^[۲۷]۹۵۲,۱ ، مید^[۲۸]۱۹۳۴).

نویسندگان مذکور تأکید دارند که فرهنگ بخشی از سازگاری و انطباق سازمان‌های اجتماعی است و فرهنگ را به عنوان سیستمی از “الگوهای رفتاری انتقال یافته اجتماعی می بینند که برای ارتباط جوامع انسانی با محیط­های اکولژیکی آن ها به کار می رود”. کیسینگ^[۲۹](۱۹۷۴) سال‌های زیادی را برای اصلاح و خلوص بیشتر مفهوم فرهنگ تلاش ‌کرده‌است و حاصل آن، رشد و توسعه ۱۶۴ تعریف متفاوت از فرهنگ است (فیشر^[۳۰] ،۲۰۰۰،ص۴۳).

مطالعه جوّ سازمانی قبل از مطالعه و بررسی فرهنگ سازمانی بوده است. زیرا تعریف های فرهنگ سازمانی ادامه یافت تا ازاین میان مطالعات جو سازمانی که در سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ صورت گرفته بودند، به ظهور برسند. برای برخی از محققان، فرهنگ جزو مایملک و دارایی یک سازمان است زیرا فرهنگ:

«به صورت روش انجام کارها در یک سازمان» دیده می شود، در حالی که جو سازمانی، مالکیت و دارایی افراد است. زیرا جو سازمانی به صورت روش درک و استنباط افراد از محیط کاری خود» دیده می شود. (گلسم^[۳۱] ،۲۰۰۷ ، ص ۷۳۹).

علاوه براین، محققان جو سازمانی از اندازه ­گیری­های کمی افراد استفاده ‌می‌کنند و بر تجربیات فردی، سیاست ها، روش‌ها و عملکردهای سازمانی متمرکز هستند. برعکس، محققان فرهنگ سازمانی، به بررسی عمیق تر موقعیت‌ها می‌پردازند و سعی دارند از طریق بررسی کل سازمان با روش­های اساساً کیفی به مفهوم سازی فرهنگ سازمانی بپردازند. به طور کلی، مطالعه و بررسی فرهنگ سازمانی ادامه پیدا می‌کند تا با تحقیقات انجام شده در اواخر سال­های ۱۹۷۰ و اوایل سال­های ۱۹۸۰، به ویژه با کتاب­های مدیریتی محبوب مانند کتاب پیترز و واترمن^[۳۲] (۱۹۸۲) با عنوان «در جستجوی تعالی» و کتاب دیل و کندی^[۳۳](۱۹۸۲) با عنوان «فرهنگ­های شرکت‌ها متصل به فرهنگ سازمانی برای موفقیت کسب وکار » به شهرت و معروفیت برسد.

در حالی که برخی محققان باور دارند نوعی ارتباط بین فرهنگ و کارکرد سازمانی وجود دارد، اما سایر نظریه پردازان با ارتباط فرهنگ و کارکرد سازمانی موافق نیستند. به ‌عنوان مثال فرستون و ویلسون^[۳۴] (۱۹۸۵) اعتقاد دارند که ترکیب و ادغام مطالعه فرهنگ با تحقیقات سازمانی موجود، مشکل است. تعدادی از نظریه پردازان فرهنگ (مانند، میک^[۳۵]۱۹۸۸، ساخمان^[۳۶] ۱۹۹۱، ساهل و مارتین^[۳۷] ۱۹۹۰، تری و بییر^[۳۸] ۱۹۸۴) علیه ادغام تحقیقات فرهنگی با سایر ساختارهای تئوری سازمانی، از جمله کارایی و کارآمدی مخالفت کرده ­اند. با وجود این مخالفت ها، مفهوم فرهنگ سازمانی به رشد خود ادامه داد، به ویژه در میان محققانی که ادعا داشتند ارتباط بین فرهنگ و کارکرد را یافته اند مانند: بارلی، مییر و گاش^[۳۹] ۱۹۸۸، بارنی^[۴۰] ۱۹۸۶، اوت^[۴۱] ۱۹۸۹، ساففولد^[۴۲] ۱۹۸۸، اوچی و ویلکینس^[۴۳] ۱۹۸۳).

۶-۲- تعریف­های فرهنگ سازمانی:

تعریف فرهنگ سازمانی کاری چالش برانگیز است که توجه بسیاری از محققان گوناگون را به خود اختصاص داده است. در تلاش برای محدود سازی و تعریف فرهنگ سازمانی، نویسندگان یأس و دلسردی خود را نشان داده‌اند. به ‌عنوان مثال، سیکمان^[۴۴] اظهار داشته است که «وجود تعریف­های متفاوت موجب آسان شدن مطالعه آن نشده است» و اینکه «بسیاری از این تعریف‌ها در آنچه که در بر می گیرند، معادل و هم ارز نیستند. » ویلسون^[۴۵] افزوده است که:

«فرهنگ سازمانی قطعاً مفهومی مبهم و نامعلوم است. سرانجام، اسمریچ اشاره ‌کرده‌است که «تفکر فرهنگ شرکت یا مؤسسه موجب برانگیخته شدن علاقه بسیاری از دانشگاهیان و دست اندرکاران شده است، شایدچون فرهنگ سازمانی عبارتی با مفهوم مشترک است که موجب می شود مردم همگی بدون توضیح اضافی، مفهوم آن را بدانند.»

چندین تعریف از فرهنگ سازمانی وجود دارد. به ‌عنوان مثال، در طی سال های ۱۹۸۵-۱۹۵۲ ، ۵۸ کتاب و مقاله به بحث در خصوص ۳۶ تعریف متفاوت از فرهنگ سازمانی با موضوعات مرتبط به آن پرداخته است. این تعداد زیاد تعریف ها، مربوط به تعداد رشته‌های دخیل در مطالعه فرهنگ سازمانی (مانند انسان شناسی، جامعه شناسی، روانشناسی، تئوری سازمانی) و تغییرات مفهومی تفکرات و حتی شاید روش کاربردی برای مطالعه در هر یک از رشته‌های فوق است.

شکل(۱-۲): مدل فرهنگ سازمانی ادگار شاین

(آشکار سازی سطوح فرهنگ سامانی)

مصنوعات یا دست ساخته ها

ارزش‌های حمایت شده

مفروضات اساسی و زیربنایی

ساختارها و فرایندهای سازمانی مرئی (رمز گشایی مشکل است)

استراتژیها، اهداف، فلسفه‌ها (توجیحات حمایت شده)

عقاید، استنباط، افکار و احساسات بدیهی و ناخود آگاه

منبع: ادگار شاین ^[۴۶] (۱۹۸۵)

۷-۲- سطوح فرهنگی سازمان

۳-۳) فرضیات تحقیق

فرضیه اول:

بین نوسانات سطح نقدینگی ناشی از شوک‌های اقتصادی و بازده غیر عادی شرکت‌ها رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه دوم:

بین نوسانات سطح نقدینگی ناشی از شوک‌های اقتصادی و اعتبار تجاری شرکت‌ها رابطه معناداری وجود دارد.

۳-۴) مدل مفهومی تحقیق

مدیران شرکت‌ها با توجه به شرایط‌های مختلف و متفاوت اقتصادی اقدام به اجرای سیاست‌های پولی متفاوت در ارتبط با میزان نگهداری حجم نقدینگی می‌نمایند. یکی از موارد بسیار حساس و با اهمیت، سوق دادن سیاست‌های مالی و حجم نقدینگی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در راستای شوک‌های اقتصادی است. با توجه به بررسی‌های به عمل آمده تاکنون پژوهشی با عنوان بررسی تاثیر نوسانات سطح نقدینگی ایجاد شده ناشی از شوک‌های اقتصادی بر بازده غیر عادی و اعتبار تجاری شرکت‌ها در ایران انجام نشده است. بررسی سه متغیر متفاوت نوسانات سطح نقدینگی ایجاد شده ناشی از شوک‌های اقتصادی، بازده غیر عادی و اعتبار تجاری شرکت‌ها و همسان سازی و قابلیت مقایسه کردن آن‌ ها نوآوری اصلی این پژوهش و بررسی تاثیرپذیری متغیرها از همدیگر نوآوری دیگر این پژوهش می‌باشد. چهارچوب نظری پژوهش طی شکل ۳-۱ به وضوع بیان شده است.

شکل ۳-۱) مدل مفهومی تحقیق

۳-۵) شیوه آزمون فرضیات

جهت آزمون فرضیات تحقیق حاضر، از مدل های رگرسیونی ارائه شده توسط آپندینی و گاریگا(۲۰۱۴) استفاده می شود. این مدل ها، پژوهش برگرفته از پژوهش تانگ و وی (۲۰۰۸) می‌باشند. در این مدل های رگرسیونی، بازده غیر عادی و اعتبار تجاری به عنوان متغیرهای وابسته و تابعی از متغیرهای مستقل و کنترلی تحقیق، تلقی شده است. مدل های مذکور به صورت ذیل می‌باشند.

۳-۵-۱) مدل آزمون فرضیه اول

۳-۵-۲) مدل آزمون فرضیه دوم

۳-۶)متغیرهای تحقیق و نحوه محاسبه آن ها

متغیرها یکی از عناصر اصلی تحقیق می‌باشند. متغیر چیزی است که می‌تواند از لحاظ مقدار تغییر کند و معمولا می‌تواند ارزش‌های عددی متفاوتی را بپذیرد. ‌بنابرین‏ هر چیزی که وجود داشته باشد متغیر است و در واقع ویژگیهایی است که پژوهشگر آن ها را مشاهده، کنترل و یا دخل وتصرف می‌کند. مهمترین و مفیدترین راه برای طبق بندی متغیرها، تقسیم بندی آن ها به دو نوع مستقل و وابسته است. این نوع طبقه بندی به دلیل کاربرد کلی، سادگی و اهمیت ویژه ای که در مفهومی کردن و طرح ریزی پژوهش و همچنین تهیه گزارش نتایج آن دارد بسیار مفید و ارزنده است. همچنین در تحقیقاتی که بر پایه آزمون های همبستگی و رگرسیونی قرار دارند؛ دسته دیگری از متغیرها برای کاهش اثرات ناشی از عوامل ناخواسته بر نتایج، در آزمون ها وارد می‌شوند که به ‌عنوان متغیرهای کنترل تلقی می‌شوند. متغیرهای کنترلی در تحقیقات حسابداری و مالی، متغیرهایی هستند که محقق را در تبیین بهتر تغییرات متغیر وابسته کمک می‎کنند. متغیرهای وابسته تحقیق حاضر، شامل بازده غیر عادی و اعتبار تجاری می‌باشد. متغیر مستقل تحقیق، نوسانات سطح نقدینگی ناشی از شوک‌های اقتصادی می‌باشد. همچنین، مطابق با آپندینی و گاریگا(۲۰۱۴) متغیرهای فرصت‌های رشد، اندازه شرکت، نسبت خالص سرمایه در گردش غیر نقدی، جریان‌های نقدی، نسبت مخارج سرمایه‌ای، اهرم مالی، نوسان‌پذیری جریان نقدی و پرداخت سود سهام موردنظر قرار گرفته اند. نحوه سنجش و برآورد هر یک از متغیرهای مذکور بشرح ذیل است.

۳-۶-۱) متغیر(های) وابسته تحقیق

روش مورد نظر برای محاسبه متغیرهای وابسته تحقیق حاضر از تحقیق آپندینی و گاریگا(۲۰۱۴) اقتباس شده است. روش های به کار رفته در تحقیق مذکور، مطابق با شواهد نظری و تجربی پیشین بوده که در راستای آزمون فرضیات تحقیق حاضر توسط این محققین تعدیل و به کار گرفته شده اند.

1. بازده غیر عادی ( ):

بازده مورد انتظار سهام برابر است با تفاوت بین نرخ بازده شرکت و بازده بازار، برای تعیین بازده مورد انتظار سهام از مدل تعدیل شده بازار(مدل ساده بازار) استفاده می شود(هاسبروک، ۲۰۰۵).

نرخ بازده سهام برای شرکت‌های انتخابی به طور سالانه به صورت زیر محاسبه شده است :

قیمت سهام در انتهای سال t

Pit-1 =قیمت سهام در انتهای سال t-1

DPS =سود نقدی هر سهم بر اساس تعداد سهام درابتدای دوره

= Aدرصد افزایش سرمایه از محل آورده نقدی

B =درصد افزایش سرمایه از محل سود انباشته یا اندوخته.

در این تحقیق نرخ بازده پرتفوی بازار ‌بر اساس شاخص کل بورس سهام شرکت‌های موجود در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه خواهد شد. بر همین اساس نرخ بازده سالانه پرتفوی بازار با بهره گرفتن از معادله زیر محاسبه خواهد شد:

(. )

بازده پرتفوی بازار

شاخص بورس(قیمت و بازده نقدی) درپایان سالt

شاخص بورس(قیمت و بازده نقدی)در پایان سا ل۱-t.

1. اعتبار تجاری ( ):

در این پژوهش برای محاسبه اعتبار تجاری شرکت‌ها طبق پژوهش گارسیا و مونترویول (۲۰۱۴)، از نسبت حسابهای دریافتنی به فروش شرکت استفاده شده است.

۳-۶-۲) متغیر(های) مستقل تحقیق

متغیر مستقل اساسی تحقیق حاضر، نوسانات سطح نقدینگی ناشی از شوک‌های اقتصادی است که برای محاسبه آن از پژوهش ریبلو (۲۰۰۵) پیروی کرده و نحوه محاسبه آن به صورت زیر است.

CRISIS: منعکس کننده شوک های اقتصادی است که برای به دست آوردن آن از رشد تولید ناخالص داخلی(به عنوان یک متغیر کلان اقتصادی) استفاده می شود. بدین ترتیب دوره هایی که رشد تولید ناخالص داخلی، منفی بوده است؛ به عنوان شوک اقتصادی تلقی شده و در این دوره ها متغیر CRISIS عدد ۱ می‎گیرد.

= برابر است با نقدینگی شرکت که نحوه محاسبه آن به صورت زیر می‌باشد:

=

دارایی‌های نقد شونده

ارزش دفتری کل دارایی‌ها

۳-۶-۳) متغیرهای کنترلی

در مدل آزمون فرضیات، متغیرهای فرصت‌های رشد، اندازه شرکت، نسبت خالص سرمایه در گردش غیر نقدی، جریان‌های نقدی، نسبت مخارج سرمایه‌ای، اهرم مالی، نوسان‌پذیری جریان نقدی و پرداخت سود سهام به ‌عنوان متغیرهای کنترلی موردنظر قرار گرفته اند. این متغیرها، عواملی هستند که مطابق با ادبیات نظری، در تبیین تغییرات متغیرهای وابسته تحقیق نقش دارند.

ارتباط، خطوط ارتباطی، وسایل ارتباطی، مبادله، گزارش، ابلاغیه، ابلاغ، اطلاعیه، نقل‌وانتقال، مراوده، اخبار، مشارکت، جلسه رسمی و سری فراماسیون‌ها، عمل رساندن، ابلاغ، کاغذ نویسی، مکاتبه، سرایت، راه، وسیله نقل‌وانتقال (آریانپور، ۱۳۵۴).

فرهنگ فارسی معین، ارتباط را ‌یک‌بار به صورت مصدر متعدی و بار دیگر اسم مصدر معنی ‌کرده‌است.

۱- مصدر متعدی: ربط دادن، بستن، بربستن، بستن چیزی را با چیز دیگر ۲- اسم مصدر: بستگی پیوند، پیوستگی، رابطه (معین، ۱۳۵۶).

در فرهنگ فارسی معین، علاوه بر این واژه ها، مدخل‌های «ارتباطات» «ارتباطی»، «ارتباط داشتن» «ارتباطی» و «ارتباطیه» نیز آمده است که اطلاع اساسی تازه‌ای. علاوه بر آنچه برای «ارتباط» گفته‌شده است، به ما نمی‌دهد.

همان طور که از ابتدا پیش‌بینی کردیم. چون بحث ما درباره ارتباط جنبه تخصصی دارد نمی‌توان از توضیحات مندرج در فرهنگ‌های لغت استفاده زیادی کرد.

توماس نیلسون در رساله پیرامون تعریف ارتباط که متن درسی او بوده است می‌گوید: معنی لغت ارتباط از یک‌سو روشن و واضح و از سوی دیگر پیچیده و غامض است. در استفاده معمول از این لغت، مفهوم آن روشن است ولی وقتی به جست‌وجوی تعیین حدود و کاربرد آن می‌پردازیم. مسئله‌ای پیچیده و غامض می‌شود (نیلسون^[۲۱]، ۲۰۰۳).

ارسطو فیلسوف یونانی شاید اولین اندیشمندی باشد که ۲۳۰۰ سال پیش نخستین بار در زمینه ارتباط سخن گفت، او در کتاب مطالعه معانی بیان (ریطوریقا) که معمولاً آن را مترادف ارتباط می‌دانند. در تعریف ارتباط می‌نویسد.

ارتباط عبارت است از جست‌وجو برای دست یافتن به کلیه وسایل و امکانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران (ریز^[۲۲]،۱۹۴۶).

گروهی از اندیشمندان ارتباط در تعریفی که ارائه داده‌اند، مسئله ترغیب و اقناع یا همانندی و اشتراک فکر را با ابعاد گسترده‌تر و به صورت تأثیر مطرح کرده‌اند. برای نمونه می‌توان گفته تئودورنیو کامب را در کتاب روانشناسی اجتماعی ذکر کرد. او پذیرش تأثیر را مهم‌ترین مسئله در ارتباط دانسته است: «هرگاه شخصی تأثیری را بپذیرد که دیگری ‌در مورد او اراده ‌کرده‌است، دومی با اولی ارتباط برقرار ‌کرده‌است.» (نیوکامپ^[۲۳]، ۱۹۵۰).

کلودشنن در کتاب نظریه های ریاضی ارتباط می‌نویسد:

ارتباط عبارت است از تمام روش‌هایی که از طریق آن ممکن است ذهنی بر ذهن دیگر تأثیر بگذارد. این عمل نه تنها با نوشته یا صحبت کردن بلکه حتی با موسیقی، هنرهای تصویری، تئاتر، باله و عملاً تمام رفتارهای انسانی عملی است (شانون^[۲۴]، ۱۹۴۹).

جیمز واتسون، در کتاب فرهنگ ارتباط و بررسی‌های وسایل ارتباطی، تعریفی از ارتباط را برگزیده و ارائه داده است: ارتباط عبارت است از فراگرد تولید محتوایی نمادی از سوی یک فرد بر اساس یک کد با پیش‌بینی مصرف آن از سوی دیگران بر اساس همان کد.

برخی از تدوین‌کنندگان برای تعریف ارتباط به ارتباط مستقیم و غیرمستقیم ‌اشاره کرده‌اند.

ریموند ویلیامز در کتاب ارتباطات در این‌باره می‌نویسد: کلمه communication در زبان انگلیسی از قدیم به معنای انتقال افکار، اطلاعات و رفتارها از شخصی به شخص دیگر به‌کاررفته است؛ اما اکنون این کلمه به معنای راه و وسیله حمل‌ونقل از مکانی به مکان دیگر نیز استفاده می‌شود و در معنای اخیر راه‌آهن، کانال‌های دریایی و تمام مجراها و وسایل مسافرت و حمل‌ونقل انسان‌ها و کالاها را در برمی‌گیرد که معمولاً به همه آن‌ ها ارتباطات می‌گویند. در حالی که اکنون وسایل جدید انتقال افکار و اخبار و رفتارهای انسانی از شخصی به شخص دیگر که شامل دستگاه‌های چاپ، تلگراف، تلفن، بی‌سیم، فیلم، رادیو و تلویزیون است نیز ارتباطات نامیده می‌شوند. به‌این‌ترتیب ‌در صورتیکه کلمه ارتباطات هم برای وسایط حمل‌ونقل و هم وسایل انتقال افکار و اخبار به کار رود. این نوع وسایل وسایط باهم اشتباه شده و تشخیص آن‌ ها با دشواری روبرو می‌شود؛ ‌بنابرین‏ بهتر است که برای معرفی وسایط انتقال انسان‌ها و کالاها به‌جای ارتباطات کلمه حمل‌ونقل استفاده شود و اصطلاح ارتباطات به تأسیسات و وسایلی که وظیفه انتقال افکار و اخبار و رفتارهای انسان را به عهده‌دارند اختصاص داده شود و برای معرفی جریان انتقال و دریافت پیام به کار رود (ویلیامز^[۲۵]، ۱۹۶۸).

۲-۲-۲- ویژگی‌های ارتباطات

ویژگی‌های ارتباط بر اساس تعاریف فوق به شرح زیر می‌باشد:

۱-میان کنشی بودن ارتباط

هنگامی که می‌گوییم فرایند ارتباط میان کنشی است، ما خودبه‌خود بر آن باور گرایش خواهیم داشت که، این فراگرد بر پویایی رابطه میان انسان‌ها استوار است. اکثر جامعه شناسان و متصدیان علوم اجتماعی به معنی وسیع کلمه، میان کنش یا کنش متقابل را ‌در مورد ارتباطات مبادله دوسویه پیام‌ها بین دو انسانی که به عمل ارتباطی پرداخته‌اند می‌دانند که به تغییر و دگرگونی ‌در یکی از آن‌ ها یا هردوی آن‌ ها می‌ انجامد. میان کنش زمانی رخ می‌دهد که یک جریان و رابطه دادوستدی در بین اجزای آن فراگرد به وجود آید. میان کنش در ارتباطات عموماً به تبادل پیام‌ها اطلاق می‌شود که میان دو نفر در جریان است که این خود، منتج به تغییر در پیام‌ها شود. پیام‌ها چه کلامی و چه غیرکلامی، تأثیری در طرف مقابل می‌گذارند و آن تأثیر منجر به دگرگونی در نگرش‌ها و رفتارهای فرد مقابل می‌شود و او را بر آن می‌دارد که از طریق مکانیسم بازخورد عکس‌العملی نشان دهد که متمایز با آنچه قبلاً خود نشان داده است، باشد. این خود، در فرستنده پیام تأثیر می‌گذارد و او نیز دگرگون می‌شود و ممکن است با شدت بیشتر به کار خود ادامه دهد و یا اینکه از تاب‌وتوان گذشته خود بکاهد؛ و این دگرگونی با شدت و ضعف در او نمایان خواهد شد گاه دگرگونی در باورها و نگرش‌ها است و گاه در احساسات و زمانی در رفتار.

در ارتباطات آنچه میان دو نفر مبادله می‌شود پیام است. پیام عموماً به آنچه نوشته و یا گفته می‌شود اطلاق می‌شود؛ اما باید توجه داشت که پیام فقط به گفتار و نوشتار خاتمه نمی‌یابد. بخش عظیمی از پیام‌هایی که میان مردم مبادله می‌شود در کسوت گفتار و نوشتار نمی‌آید. بلکه اعمالی هستند که بیشتر انجام می‌دهند و حرکاتی که از آنان به منصه ظهور می‌رسند.

به عبارت دیگر، رفتارها، طرز لباس پوشیدن، بلندی و کوتاه موی سر و یا ریش، نوع وسیله نقلیه که استفاده می‌کنند، همه و همه پیامی هستند که از فردی به دیگری منتقل می‌شود و به او تفهیم می‌کند که طرف مقابل چگونه آدمی است و چگونه می‌اندیشد و چه احساسی دارد. اگر چیزی که ما می‌پوشیم و یا حرکتی که انجام می‌دهیم معنی خاصی را به دیگران منتقل می‌کند، می‌تواند پیامی از سوی ما به آنان باشد و آن‌هم می‌تواند هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی ارتباطی را به وجود آورد (فرهنگی، ۱۳۸۳).

۲- تعاملی یا مراوده‌ای بودن ارتباط

فراگرد ارتباطی در محیط شکل می‌گیرد و انجام می‌پذیرد. محیط نه تنها به فراگرد ارتباطی و نوع آن تأثیر می‌گذارد، بلکه به ادراکات، آنچه بین خود ردوبدل می‌کنیم و حتی در سطحی که ارتباط می‌گیریم نیز تأثیر می‌گذارد. ما در خلأ با یکدیگر ارتباط نمی‌گیریم.