الگوی گروه میلان بیشترین همسانی را با لحاظ مفهومی و روش شناختی، با معرفت شناسی حلقوی ‌بیستون دارد( مک کینون، ۱۹۸۳)؛ رویکرد مذبور به خاطر جستجوی سیستمی تفاوت‌ها- در رفتار، روابط ومیزان اختلاف درک و تفسیر رویدادها در اعضای خانواده و به خاطر پرده برداشتن از پیوند هایی که اعضای خانواده را به هم متصل می‌سازد و توازن را حفظ می‌کند، به خانواده درمانی سیستمی شهرت یافته است.

همانند بسیاری از درمانگران معروف در حوزه خانواده درمانی، مارسلوینی پالاتزولی مقدمتا در آغاز به عنوان یک روانکاو آموزش دید. او در سرزمین مادری اش ایتالیا، در کار با بیمارانی که اختلال خوردن داشتند، تخصص پیدا کرد اما نتایج کارش او را روز به روز بیشتر ناکام کرد(سلوینی پالاتزولی، ۱۹۸۴). در سال ۱۹۶۷ او رهبر گروهی از ۸ روانپزشک شد که از همان ابتدا سعی می‌کردند عقاید روانکاوی را در کار با خانواده ها به کار ببندند. بعدا آن ها به رویکرد ‌بیستون، هی لی پی بردند و شروع به اصلاح رویکردشان کردند. تا اواخر ۱۹۷۱ یک گروه منسجم سیستمی شکل گرفت. سلوینی پالاتزولی، بوسکولو، سگچین و پراتا مرکز مطالعه خانواده در میلان را تشکیل دادند و در همان جا مدل میلان را رواج دادند.

۲-۲۲-۱- مفروضه های نظریه سیستمی میلان

خانواده ‌درمانی‌های سیستمی بر این ایده استوارند که درمانگران دید سیستمی ( حلقوی) درباره ابقاء مشکل داشته و از یک جهت گیری استراتژیک برخوردارند. نشانه های مرضی هدفی را دنبال می‌کنند. ناراحتی، اندوه و یا پرخاشگری فردی به عنوان” دماسنج کارکرد خانواده” تلقی می‌شوند( اشنایدر، ۱۳۹۲، ص ۱۳). رفتارهای غیر عادی یک عضو خانواده حاکی از اختلال در درون کل خانواده است. بنابران، درمان‌های سیستمی بر پیامدهای الگوی ارتباطی خانواده و تعارض بین سلسله مراتب های رقابت کننده متمرکز هستند. آ نها از انجام ‌هر کاری غیر از پذیرفتن نشانه های مرضی آن طوری که مراجعان و خانواده های مراجع توصیف می‌کنند، اجتناب می ورزند.

فنون درمانی خانواده درمانی سیستمی:

درمانگران سیستمی میلان تعدادی زیادی فنون درمانی را ابداع کرده و به کار برده اند.

فرضیه سازی:

این فن در رویکرد میلان محوری است و اولین قانون در این نوع درمان به شمار می‌آید. به عقیده سیستمی ها اگر درمانگر بدون وجود فرضیاتی که قرار است آن ها ‌در مورد خانواده وارسی کند وارد جلسه درمان شود، امکان این خطر خواهد رفت که خانواده تعریف و راه حل خودش از مشکل را به وی تحمیل کند؛ چیزی که احتمالا نادرست و حافظ بازی خاصی است که مشکل کنونی را به وجود آورده است. فرضیه سازی متضمن نشست اعضای تیم درمانی قبل از ورود یک خانواده به منظور فرمول بندی و بحث درباره جنبه‌های از وضعیت خانواده است که ممکن است موجد نشانه مرضی باشند. فرضیه های که گروه متخصصان تدوین می‌کنند معمولا به شکل اظهارات سیستمی یا ارتباطی ای هستند که تمامی اعضا را به هم پیوند داده و لذا موجب ایجاد ساختاری حلقوی برای قواعد خانوادگی و تعاملهای رفتاری می‌شوند. فرضیه سازی در سراسر دوره درمان کماکان ادامه دارد و مبتنی بر حلقه های پسخوراندی دانش فرمانشی است، نحوه پاسخ خانواده به سئوالاتی که از این فرضیات سرچشمه گرفته اند، باعث تغییر همان فرضیات می شود و همین امر می‌تواند به اصلاح فرضیه‌ها منجر شود. در تدوین فرضیه‌ها به موضوع حلقوی بودن کل نظام خانواده تأکید فراوانی می شود. در ابتدای اولین جلسه که از خانواده تقاضا می شود مشکل خود را توصیف کند، ممکن است خانواده فرد حامل نشانه را مشکل خود بداند. درمانگر میلانی خواهد پرسید” چه کسی اولین با این مشکل را تشخیص داده؟” این سئوال باعث می شود که تا مشکل مذبور در قالب پدیده بین فردی بازگو شود- مشکل مذبور وجود نخواهد داشت مگر آنکه کسی ” متوجه” آن شده باشد و ‌بنابرین‏ ، مشکل فقط به یک نفر تعلق ندارد( بوسکولو، سگچین، هافمن و پن،۱۹۸۷).

فرضیه سازی به درمانگر این امکان را می‌دهد تا به ارائه دیدگاهی درباره رفتار خانواده بپردازد که با مال آن ها فرق دارد، این فرضیه ی درمانگر صرفا درست یا غلط نیست ، بلکه صرفا با خودانگاره جا افتاده ی آنان تفاوت دارد. همان‌ طور بورباتی و فورمنتی(۱۹۸۸) مدعی هستند، هدف از فرضیه های درمانی تغییر است ، نه حقیقت.

مضامین مثبت:

متمایزترین ابداعی است که از مدل میلان حاصل شده است. شکلی از بازگویی است که رفتار بیمارگون امری مثبت یا خوب تلقی می شود، چونکه توازن نظام را حفظ ‌کرده‌است و ‌بنابرین‏، انسجام و بهزیستی خانواده را تسهیل می کند. برای مثال، کارلو باید افسرده بماند تا حواس والدینش را از مشکلات زناشویی آن ها پرت کند. کودک حاوی نشانه به جای آنکه بد یا لجام گسیخته تلقی شود، انسان خوش نیت محسوب می‌گردد که رفتارش بنا به اراده ی خود اوست. توجه داشته باشید که رفتار نشانه ای ( افسردگی کارلو) تلویح مثبت نمی گیرد، بلکه نیت و مقصود از آن رفتار( پرت کردن حواس والدین از اختلافشان و حفظ انسجام خانوادگی ) است که مثبت در نظر گرفته می شود. در نتیجه این بازگویی، رفتار حاوی نشانه اینک از دید خانواده امری است ارادی و لذا امکان تغییر آن بسار افزایش می‌یابد، لیکن، تلویح مثبت، تلویحا خانواده را در حالت متناقضی قرار می‌دهد: چرا موضوع مطلوبی مثل انسجام خانوادگی باید مستلزم آن باشد که در یکی از اعضای خانواده، رفتار بیمارگون به وجود آید؟

یک کارکرد مهم دیگر تلویح مثبت این است که این تلویح، خانواده را آماده دریافت تجویز های تناقضی آتی می‌کند؛ یعنی وقتی رفتار هر کدام از اعضا تلویحا امری مطلوب است، همگی آن ها یکدیگررا واجد حس همکاری و لذا، بیشتر مشتاق اند در اجرای تکالیف واگذار شده از سوی درمانگر شرکت داشته باشند. همین موضوع باعث کاهش مقاومت خانواده در برابر تغییرات آتی خواهد شد.

۲-۲۲-۲- پرسش حلقوی

این فن از گروه میلان نشأت گرفته است( سلوینی پلتزولی و دیگران، ۱۹۸۰) و توجه را روی ارتباطات خانواده متمرکز می‌کند. در این فن تکیه روی پیوند های خانوادگی است تا نشانه های انفرادی، ‌بنابرین‏ هر سئوال به گونه ای تنظیم می شود که به تفاوت در برداشت های اعضای مختلف خانواده درباره ی وقایع یا روابط خاصی اشاره می‌کند. برای مثال ممکن است از تک تک اعضای خانواده خواسته شود که بگویند برخورد خانواده را با بحران چگونه می بینند یا از فرزند خواسته می شود واکنش پدر و مادر را در برابر امتناع خواهرش از غذا خوردن با هم مقایسه کند. با طرح پرسش‌های واحد از افراد مختلف راجع به نگرش آنان نسبت به یک رابطه واحد، درمانگر قادر خواهد بود که هر چه عمیق تر و بدون مواجهه مستقیم، موضوع را شناسایی و پیگیری کند( سلوینی- پالاتزولی، بوسکولو، سگچین و پراتا،۱۹۸۰). هدف از پرسش‌های چرخشی، فراخوانی و روشن ساختن آرای مغشوش اعضا راجع به روابط خانوادگی و آگاه سازی آنان نسبت ‌به این اختلافها از طریق طرح سئوالهای جدید است.

اما در رویکرد بافتی رشد معنوی حاصل اثر متقابل سیر درونی (تجارب درونی و یا اتصال به منبعی نامحدود) و سیر بیرونی (فعالیت­های روزانه و ارتباطات) است. بدین معنا که رشد معنوی از یک سو ما را بر آن می­دارد تا به جهان بیرون و اطراف نظر افکنیم و خود را با کل زندگی متصل و یکپارچه سازیم و از سوی دیگر، ما را بر آن می­دارد تا به درون خود نظر افکنیم و توانایی بالقوه­ی خود برای رشد، یادگیری، همکاری و… را بپذیریم و کشف کنیم. بدین ترتیب، در این رویکرد، معنویت افراد را به سمت برقراری پیوند بین اکتشاف خود و جهان سوق می­دهد که این امر از طریق پیگیری یک زندگی بارور و شکوفا محقق می­ شود. از این رو، رشد معنوی از منظر این رویکرد شامل تعاملات پیچیده متغیرهای محیطی و فرآیندهای رشد فردی است (روهل­­کپارتین، بنسون و اسکیلز، ۲۰۱۱).

در این زمینه ‌می‌توان به مطالعه­ روهل­کپارتین، بنسون و اسکیلز (۲۰۰۶) اشاره کرد. از نظر آنان معنویت یک منبع بشری و ذاتی برای جستجوی معنا، برقراری پیوند با دیگران و مقدسات، داشتن هدف در زندگی و خدمت به جامعه است و انسان از انگیزه­ای درونی برای جستجوی این امور برخوردار است. علاوه بر این، این فرآیندهای مرکزی به طور کامل با رشد هویت ارتباط دارند و از آنجا که افراد از گرایشی ذاتی برای رشد معنوی برخوردارند، این گرایش می ­تواند به شکل­ گیری هویت معنوی منجر شود (تمپلتون^[۱۴۸] و اکلز^[۱۴۹]، ۲۰۰۶؛ روهل کپارتین، بنسون و اسکیلز، ۲۰۱۱ ). درمطالعه­ی روهل­کپارتین و همکاران به جای تأکید بر تجارب، اعتقادات و اعمال، فرآیندهای محوری معنویت شامل سه بعد آگاهی و بیداری^[۱۵۰]، پیوستگی و تعلق^[۱۵۱] و زندگی قدرتمندانه^[۱۵۲] مدنظر قرار گرفته است.

آگاهی و بیداری شامل آگاهی به قدرت ذاتی خود (خود آگاهی) و همچنین آگاهی به زیبایی و عظمت جهان است و غالباً زمانی تجربه می­ شود که فرد خود را بخشی از چیزی بزرگتر می­داند. جستجوی معنا و هدف از بودن و زندگی، تجربه­ هشیاری و آگاهی و کشف و پذیرش رشد بالقوه، تجارب مربوط ‌به این بعد می­باشند.

بعد پیوستگی و تعلق بیانگر اتخاذ رویکردی است که در آن زندگی به هم پیوسته و متصل است و جستجوی ‌معنا در روابط و پیوستگی با دیگران حائز اهمیت است. این بعد شامل عواملی چون تجربه­ همدلی، مسئولیت پذیری، عشق ورزیدن به دیگر انسان­ها و جهان، یافتن معنا در ارتباط با دیگران، جهان و تجارب روزانه می­ شود.

زندگی قدرتمندانه به ایجاد جهت و سمت و سویی برای زندگی اشاره دارد که ریشه در امید، هدف و حق­شناسی دارد و فرد را قادر می­سازد تا هویت، عشق و ارزش­های اصیل خود را از طریق روابط و فعالیت­ها نشان دهد.

مطابق با این رویکرد، رشد معنوی حاصل تعامل و یکپارچه شدن این ابعاد فردی و جمعی است و افراد و بافتی که فرد با آن در تعامل است تعیین­کننده­ سطح بهینه­ هر یک از این فرآیندها است و لزوماًً داشتن نمره­ی بالا در تمام این فرآیندها به یکپارچگی منجر نمی­ شود. علاوه براین، با افزایش سن، این فرآیندها به سمت یکپارچگی بیشتری سوق پیدا ‌می‌کنند و رشد معنوی با رشد بهینه­ افراد و پیامدهای رشدی دارای همبستگی مثبت است.

۲-۲- نظریه دلبستگی

نظریه دلبستگی توسط بالبی (۱۹۶۹) پایه­ریزی و توسط اینزورث (۱۹۷۸) گسترش یافت. این نظریه­ بر اساس رویکردهای مختلفی از جمله کردارشناسی (تمرکز بر ارزش انطابقی در گونه­ های رفتاری)، روان­تحلیل­گری (تأکید بر تجربیات اولیه­ نوزاد- والد) و رویکرد شناختی (توجه به انتظارات کودک از خودش و دیگران) بنیان شده ­است (سیگلمن و ریدر^[۱۵۳]، ۱۹۹۹).

بالبی به عنوان یک روان­تحلیل­گر معتقد است که علّت رفتارهای بزرگسالی در دوران کودکی و وقایع این دوران نهفته است. اما در حالی که در رویکرد بسیاری از افراد منتسب به مکتب روان­تحلیل­گری چون آنا فروید و ملانی کلاین، دلبستگی به عنوان یک نیاز ثانویه و وسیله­ای جهت ارضای نیازهای اساسی­تری چون گرسنگی ملاحظه می­ شود، در نظریه دلبستگی نیاز به دلبستگی به عنوان یک نیاز نخستین مطرح شده است و انگیزه­ انسان جهت برقراری دلبستگی از طریق نظام­های رفتاری ذاتی^[۱۵۴] هدایت می­ شود که ایمنی و حفاظت کودک را تأمین می­ نماید (کرین، ۱۹۸۵). از این رو، نظریه دلبستگی ریشه در رویکرد کردارشناسی دارد و اعتقاد بر این است که افراد به لحاظ زیست­شناختی به گونه ­ای برنامه­ ریزی ‌شده‌اند که به دنبال مجاورت با مراقبان خود هستند. این رفتار که ضامن ایمنی و بقای آن ها است به صورت طبیعی انتخاب شده­است (بالبی، ۱۹۶۹). بر این اساس، بالبی (۱۹۶۹) دلبستگی را به عنوان تمایل ذاتی انسان به برقراری پیوند عاطفی عمیق با افراد خاص تعریف می­ کند. او معتقد است که انسان با یک نظام روانی- زیستی ذاتی متولد می­ شود و این نظام که در بردارنده­ رفتارهای دلبستگی چون مکیدن، خندیدن، گریستن، جستجوی منبع و … است نوزاد را بر می­انگیزد تا در هنگام نیاز، مجاورت خود را با افراد مهم و یا چهره­ های دلبستگی حفظ کند و از این طریق نیاز خود به امنیت و مراقبت را تأمین نماید.

بالبی سه سال اول زندگی را دوره­ حساس جهت تشکیل دلبستگی می­داند، اما، او علاوه بر آمادگی بیولوژیکی افراد برای دلبستگی به مراقبان خود، فرایند یادگیری را نیز در ایجاد رابطه­ای ایمن سهیم می­داند و معتقد است که عملکرد مطلوب نظام دلبستگی به کیفیت ارتباط مادر- نوزاد و میزان دسترسی، حمایت و پاسخگو بودن چهره­ دلبستگی به هنگام نیاز بستگی دارد و چنانچه چهره­ دلبستگی در دسترس و پاسخگو باشد عملکرد بهینه نظام دلبستگی تسهیل و احساس دلبستگی ایمن پایه­گذاری می­ شود. در این صورت، فرد جهان را مکانی امن می­پندارد که در آن چهره­ های دلبستگی به هنگام نیاز یاری ­رسانند و این شرایط به فرد این امکان را می­دهد تا کنجکاوانه در محیط جستجو کند و با سایر افراد به تعامل بپردازد. اما زمانی که چهره­ دلبستگی در دسترس، پاسخگو و حمایت­گر نباشد فرد نسبت به شایستگی خود و چهره­ دلبستگی شک و تردید می­ کند و نه تنها دلبستگی ایمن تشکیل نمی­ شود بلکه به نوعی وابستگی شدید و یا اجتناب از چهره­ دلبستگی بروز می­یابد. بر اساس همین تجارب مکرر و روزانه­ با چهره­ دلبستگی، کودک انتظاراتی را از نحوه­ تعامل خود با چهره­­های دلبستگی شکل می­دهد و ‌به‌تدریج‌ این انتظارات را به صورت یک سری بازنمایی­های ذهنی تحت عنوان مدل کارکرد درونی ‌درون‌سازی می­ کند. مدل کارکرد درونی در واقع بعد شناختی نظریه دلبستگی است و به دو دسته “مدل‌های درونی از خود”^[۱۵۵] و “مدل‌های درونی از دیگران”^[۱۵۶] تقسیم می­شوند. مدل‌های خود به طرحواره­های مثبت یا منفی فرد از توانایی های خود و احساس ارزشمند بودن یا نبودن فرد اشاره دارد. اما مدل‌های دیگران به طرحواره­های مثبت یا منفی فرد از افراد دیگر در زمینه ­های معین و قابلیت اعتماد یا عدم اعتماد فرد به دیگران بر می­گردد. این دو مدل در فرد به صورت مکمل و در تعامل با هم رشد می­یابند، اما هر یک از آن ها می ­تواند مستقل از دیگری نیز عمل کند، ‌بنابرین‏ فرد می ­تواند یک طرحواره مثبت از دیگران و یک طرحواره منفی از خود داشته باشد و برعکس (بارتلمئو و هورویتز،۱۹۹۱، به نقل از سلیمی، ۱۳۸۷).

امیر مؤمنان(علیه السلام) توبه را چنین معنا می‌کند:«التوبه نَدم بالقَلب و اِستغفارٌباللِسان وَ ترکٌ بالجَوارِح و اِضمارٌ اَن لا یَعود؛ توبه عبارت از پشیمانی قلبی، آمرزش خواهی زبانی، ترک عملی گناه با اندام و تصمیم بر عدم بازگشت به گناه است.»^[۲۶] توبه گناهان را می شوید ودل ها را از زنگار پاک می‌کند و زمینه عبودیت و بندگی انسان‌ها را فراهم می آورد.«التوبه تُطَهِرٌالقلوب و تَغَسِلٌ الذنوب؛توبه،دلها را پاک می‌کند و گناهان را می شوید.»^[۲۷]

شهید مطهری در این باره می فرمایند: « توبه عبارت است از یک نوع انقلاب درونی، نوعی قیام، نوعی انقلاب از ناحیه خود انسان علیه خود انسان. این جهت از مختصات انسان است. گیاه تغییر مسیر می‌دهد، ولی علیه خودش قیام نمی کند، این استعداد را ندارد.»^[۲۸]

اما ‌در مورد توبه در عصر ظهور حضرت دو دسته حدیث به ظاهر متفاوت وجود دارد. پاره ای از احادیث، دوران غیبت را عصر فرصت ها و ظهور را زمان پایان یافتن فرصت ها معرفی کرده‌اند که با آمدنش مجال توبه و بازگشت از گمراهان ستانده می شود.

تعدادی دیگری از احادیث،عصر ظهور را دوران رشد و تربیت و زمان جبران ضعف های بشر می دانند. از این رو در این زمان باب توبه همچنان باز و زمینه جبران کاستی ها فراهم است. در جمع میان این دو دسته روایات، میتوان دسته دوم را به زمان آغازین ظهور ناظر دانست که امام مهدی(عج) به هدایت و روشنگری خواهند پرداخت، دسته اول به زمانی اشاره دارد که آن حضرت پس از روشنگری برای تصفیه جامعه ی بشری دست به شمشیر می‌برند و قیام مسلحانه خود را آغاز می‌کنند. همچنان که می توان موضوع دسته نخست را کسانی دانست که عالمانه و عامدانه حقایق را انکار می‌کنند و موضوع دسته دوم را کسانی که از سر جهل در ورطه ی گمراهی می افتند. اگر جمع یاد شده پذیرفته نشود، ترجیح با دسته دوم در روایات است، زیرا این دسته افزون بر اینکه با ضابطه کلی توبه پذیری در قرآن، هماهنگی دارد از نظر کمیت و اعتبار بسیار بیشتر از دسته نخست است.^[۲۹]

۱ـ۱ـ۲ـ۲ـ توبه در دین یهود

در دین یهود رهایی بسته به توبه و حسنات قوم است که طبق گفته برخی این امر به رهایی کل جهانیان راه می‌برد.^[۳۰] یکی از ارکان مهم توبه شناخت خدای (یهوه) مهربان است و اینکه او چنین لطفی به بندگانش دارد و دستور توبه داده است. « من، خداوند متعال می گویم : ‌بنابرین‏ ای قوم اسراییل مطابق کردارتان داوری خواهم کرد. توبه کنید و از گناهان خود بازگردید، درغیراینصورت گناه، شما را هلاک خواهد کرد. برای توبه، اول باید به گناه خود معترف شد.»^[۳۱]

ای خداوند، خدای اسراییل، تو عادلی، اما باز هم اجازه داده ای عده ای از ما زنده بمانیم. ما به گناهان خود در حضور تو اعتراف می‌کنیم، ما هیچ شایستگی برای آمدن به حضور تو نداریم.^[۳۲]

به لطف کرم او امید داشت چون تو دعاهای ما را مستجاب می فرمایی. همه مردم به خاطر گناهانشان نزد تو خواهند آمد. گناهان ما بر ما چیره گشته است اما تو ما را می بخشی. خداوندا هیچ خدایی مانند تو نیست. تو گناه بندگانت را می آمرزی و تقصیرات بازماندگان قومت را می بخشی و چون بر بندگانت رحمت و شفقت داری برای همیشه خشمگین نمی مانی.^[۳۳] در یهودیت توبه ارتباط با آمدن موعود دارد چون اعتقاد مسلم بر ربانیون بود که اگر بنی اسراییل حتی برای یک روز از گناهان خود توبه کنند، آمدن او جلو خواهد افتاد.^[۳۴]امروزه معتقدند که نجات و آزادی [ صهیون ] فقط با عدالت و آنهایی که گناه خود توبه می‌کنند امکان پذیر است و راه دیگری وجود ندارد.^[۳۵]

۱ـ۱ـ۲ـ۳ـ توبه در آیین مسیحیت

تعلیم اساسی حضرت عیسی (علیه السلام ) در دو بخش خلاصه می شود:

۱ـ توبه کنید؛ یعنی دست از گناه بردارید و به سوی خدا برگردید.

۲ـ ولایت و سرپرستی خدا ( ملکوت آسمان ) را بر زندگی خود پذیرا شوید.^[۳۶]

مراد از توبه در مسیحیت این است که: توبه تغییری می‌باشد که در فکر شخص حادث شده و پس از آن مُولّد ندامت و پشیمانی برعملی می‌گردد که برای زندگی جاودانی می‌باشد آن است که قلبی گناه را بغض نماید و از ارتکاب آن کاملاً محزون و پشیمان باشد و کوشش نماید که بر خداوند متوکل شود و از روح القدس کمک یافته، از گناه دوری جوید و مطیع اراده و اوامر مقدس حضرت احدیت گردد.^[۳۷]

سابقه توبه در مسیحیت به حضرت یحیی بر می‌گردد. چون او به مردم می گفت: « توبه کنید، زیرا ملکوت آسمان نزدیک است.» از دیدگاه بنی اسراییل، ملکوت آسمان گونه ای حکومت الهی بود که آرمان مقدس آنان به شمار می‌رفت. به همین دلیل ( به گفته اناجیل در موارد مختلف ) یحیای تعمید دهنده در دعوت خود موفقیت چشمگیری به دست آورد و تأثیر عمیقی بر مردم گذاشت، به طوری که همه طبقات اجتماعی گروه گروه، نزد او می آمدند و توبه می‌کردند و وی آنان را غسل تعمید می‌داد.^[۳۸]

کتاب مقدس مسیحیان تأخیر در توبه را موجب نابودی می‌داند. « مطمئن باشید اگر توبه نکنید، همه شما مانند آنان نابود خواهید شد.»^[۳۹]

در مسیحیت دستور توبه ازجانب پطرس صادر شده، پطرس به ایشان گفت: « توبه کنید و همه شما فردا برای آمرزش گناهانتان به نام عیسی مسیح غسل تعمید بگیرید که روح القدس یعنی عطیه خدا را خواهید یافت.»^[۴۰]

پس توبه کنید و به سوی خدا بازگشت نمایید تا گناهان شما آمرزیده شود.^[۴۱] در مسیحیت برای توبه کننده ارزش والایی قائل می‌شوند.«بدانید که به همان طریق برای یک گناهکار که توبه می‌کند، در آسمان بیشتر سرور و شادی خواهد بود تا برای نود و نه شخص پرهیزکاری که نیاز به توبه ندارند، و به همان^[۴۲] طریق بدانید که برای یک گناهکار که توبه می‌کند، در میان فرشتگان خدا شادی و سرور خواهد بود.»^[۴۳]

۱ـ۱ـ۳ـ حقیقت، اهمیت و اقسام توبه

در این مبحث مطالبی راجع به حقیقت توبه، توبه نصوح، اهمیت و فضیلت توبه، اقسام توبه و جایگاه توبه در قرآن بیان می شود.

۱ـ۱ـ۳ـ۱ـ حقیقت توبه

حقیقت توبه، بازگشت گناهکار به سوی خداوند کریم و غفور است که با ندامت از گناه و تصمیم بر عدم ارتکاب مجدد آن تحقق می‌یابد. برخی، عزم بر ترک را در تحقق توبه معتبر ندانسته اند.^[۴۴]

توبه، امر قلبی و درونی است از این رو لازم نیست به زبان آورده شود.^[۴۵]

انسان گناهکار وقتی از قبح گناه و معاصی آگاه می‌گردد و متوجه می شود که چه فاصله ای بین او محبوب و خالقش افتاده است، پشیمان و متألم می شود و این آتش پشیمانی و تألم سراسر وجود و روح و جانش را فرا می‌گیرد و یک انقلاب و دگرگونی درون او رخ می‌دهد و تمامی آثار شوم ریشه‌های گناه و سیئات توسط این آتش سوزانده شده وضمیری پاک و نهادی آرام و قلبی مملؤ از عشق مخلوق به محبوب باقی می ماند.در بسیاری از روایات ندامت و پشیمانی از ارتکاب گناه و جرم را توبه دانسته و آمده است که پشیمانی و ندامت واقعی مانع از بازگشت شخص تائب به سوی اعمال مجرمانه و گناه می شود. در حقیقت، توبه حقیقی ندامت و پشیمانی خاصی را در پی دارد که مانع از تکرار اعمال سابق می شود.

رسول خدا (صلی الله علیه) می فرماید: « الندم التوبه؛ یعنی پشیمانی و ندامت توبه است.»

1. 1. – The fight or fight system ↑

1. 1. – Hons selye ↑

1. 1. – Stora ↑

1. 1. – General adaptation syndrome (GAS) ↑

1. 1. – Jasmin ↑

1. 1. – Cantin ↑

1. 1. – Bruce MC Earen ↑

1. 1. – Kalat.J. ↑

1. 1. – Holmes ↑

1. 1. – Rosenmen & seligman ↑

1. 1. – Evolation theory and acitonomic balance ↑

1. 1. – information processing theory ↑

1. 1. – kutash ↑

1. 1. – Mc grath ↑

1. 1. – anxiety ↑

1. 1. – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (IV) ↑

1. 1. – Borlow & H-liebowits ↑

1. 1. – Beard ↑

1. 1. – Janeh ↑

1. 1. – Lafon ↑

1. 1. – Reber ↑

1. 1. – castraton anxiety ↑

1. 1. – Harry stack sullivan ↑

1. 1. – John Bowlby ↑

1. 1. – wittchen ↑

1. 1. – Social belonging ↑

1. 1. – Alfered Adler ↑

1. 1. – Homans ↑

1. 1. – Social Interest ↑

1. 1. – Feist & Feist ↑

1. 1. – Life Style ↑

1. 1. – Abraham Maslow ↑

1. 1. – Hierarchy of needs ↑

1. 1. – Biological and Physiological Needs ↑

1. 1. – Safety and Security Needs ↑

1. 1. – Love and Belonging Needs ↑

1. 1. – Self – Esteem or Ego Needs ↑

1. 1. – Self –Actualization Needs ↑

1. 1. – william Glasser ↑

1. 1. – Reality Therapy ↑

1. 1. – Choice theory ↑

1. 1. – Success Identity ↑

1. 1. – Failure Identity ↑

1. 1. – Mary Ainsworth ↑

1. 1. – Goodenaw ↑

1. 1. – Lomb ↑

1. 1. Park ↑

1. 1. – Fallong ↑

1. 1. – Narayan ↑

1. 1. – Cassidy ↑

1. 1. – Jann & Conde ↑

1. 1. – Survay international Research centre ↑

1. 1. – Brown ↑

1. 1. – Evans ↑

1. 1. – Kia-keating ↑

1. 1. – Heidi – ellis ↑

1. 1. – Resnik ↑

1. 1. – Roeser ↑

1. 1. – Eccles ↑

1. 1. – Stroblel ↑

1. 1. – Tenkins ↑

1. 1. – Rosenfeld ↑

1. 1. – Richman ↑

1. 1. – Bown ↑

1. 1. – Hawkins ↑

1. 1. – Guo ↑

1. 1. – Hill ↑

1. 1. – Battin – pearson ↑

1. 1. – Abbott ↑

1. 1. – Early ↑

1. 1. – Frasier ↑

1. 1. – Mc carthy ↑

1. 1. – Belansky ↑

1. 1. – Midkey ↑

1. 1. – urdon ↑

1. 1. – fredricks ↑

1. 1. – Blumenfeld ↑

1. 1. – Paris ↑

1. 1. – Connell ↑

1. 1. – Spencer ↑

1. 1. – Ber ↑

1. 1. – Marcus ↑

1. 1. – Reeve ↑

1. 1. – Mouton ↑

1. 1. – Battistch ↑

1. 1. – Solomon ↑

1. 1. – Kim ↑

1. 1. – Watson ↑

1. 1. – Schnaps ↑

1. 1. – Goodenow ↑

1. 1. – Grady ↑

1. 1. – Depression Anxiety Stress Scales

      ↑

1. 1. – Loukas ↑

1. 1. – Roalson ↑

1. 1. – Herrera ↑

1. 1. – Deprression, Anxiety stress scale ↑

1. 1. – Antony et al ↑

مدل مذکور ، استرس رابه عنوان نتیجه ای از یک عدم توازن میان سطح افراد و توانایی آن ها در اجابت نیازهای مذبور ، توصیف می‌کند.این مدل در نمودار (۲-۵) نشان داده شده اشت.

از ویژگی های بارز این مدل این است که به درک فرد از عامل تهدید کننده توجه خاصی دارد در واقع بعضی ویژگی های شخصیتی افراد که بعضاً ناشی از تجارب گذشته آن ها می‌باشد ،

موجب می شود بعضی از وقایع تهدید کننده و مهم تر از وقایع دیگر به نظر برسند. در واقع

این مدل هم به نقش منفرد استرسورها و هم به ویژگی های فردی شخص و اثر متقابل این دو ‌بر یکدیگر توجه دارد.

۱- Richard Lazarus

شکل (۴-۲) مدل تاثیر متقابل

توانایی براورده ساختن نیازها تقاضاها و نیاز ها (استرس زاهای بالقوه)

ارزیابی توسط فرد

عدم توازن =استرس

نتیجه و پاسخ استرس

پاسخ روانی پاسخ فیزیولوژیکی

منبع : سید امین الله علوی به نقل از هانس سیله ، فشار عصبی درسازمان ، مجله مدیریت شماره ۲۰، ص ۳۷٫

۴-۳-۲-۲ مدل تناسب شخص – محیط (مدل کاپلان ، ۱۹۹۸)

مدل تناسب شخص – محیط از جمله مدل های تعاملی است که بیان می‌کند : هنگامی که بین تقاضاهای کار و توانایی شخص برای اجابت تقاضاها اختلاف و فاصله وجود دارد یا بین نیازهای فرد و منابع محیط فاصله وجود دارد ، استرس ایجاد می شود . تقاضا ها شامل میزان کار و پیچیدگی شغل است ، نیازها شامل درآمد ، مشارکت در کار و تحقق ذات است ، منابع نیز به جو کار اشاره دارند مانند درآمد کافی برای ارضای نیازهای فرد.

‌بر اساس این مدل وقتی کار برای فرد خیلی سنگین یا پیچیده باشد و یا وقتی کار نتواند خواسته های فرد را برآورده سازد استرس رخ خواهد داد. این مدل بین نیازهای ذهنی شخص و محیط ، و نیازهایواقعی شخص و محیط تفاوت قائل می شود. تأکید مدل تناسب شخص – محیط بر ادراکات ذهنی مانند مدل سایکولوژی می‌باشد. یکی از مشکلات این مدل آن است که برای اثبات اینکه چه شرایط کاری واقعی منجر به استرس می‌شوند توانایی محدودی دارد. نقطه قوت این مدل ، تأکید آن بر نیازها جهت انعطاف پذیری و طراحی شغل و در نظر گرفتن کارکنان به عنوان افراد با توانایی‌های متفاوت انگیزه ها و ادراکات گوناگون است (بیکر و کارازک^۱ ، ۲۰۰۲ ص ۴۲۲) .

۱- Baker & Karazek

۵-۳-۲-۲ مدل کنترل – تقاضای شغل (مدل کارازک)

«این مدل اولین بار در سال ۱۹۷۶ توسط پروفسور کارازک و همکارانش ارائه گردید. مدل کنترل تقاضا بجای اینکه از ادراکات ذهنی کارمند ناشی شود ، برخاسته از ویژگی های کار است. این مدل ابراز می‌دارد که استرس ناشی از عدم تعادل بین تقاضاهای شغلی با میزان آزادی در تصمیم گیری (کنترل) بر روی کار است. به عبارت دیگر هر چه نیازهای کاری بیشتر و کنترل فرد بر روی کار کمتر باشد ، استرس شغلی بیشتر خواهد بود.

دامنه تصمیم گیری به دو مؤلفه‌ بستگی دارد :

۱-کنترل شخص بر تصمیم گیری یا اقتدار

۲-سطح مهارت فرد

هر قدر کنترل فرد بر روی کار بیشتر شود و مهارت هایش افزایش یابد میزان دامنه تصمیم گیری اش افزایش یافته و طبعاً مقدار استرس شغلی کاهش می‌یابد .

در این مدل فرضی بر آن است که ترکیب تقاضای زیاد و کنترل کم منجر به لسترس شود . ‌بنابرین‏ برخی به آن ، مدل استرس شغلی نیز می‌گویند . نمودار شماره (۲-۶ ) این رابطه را نشان می‌دهد .

شکل(۵-۲ )

تقاضای کار ( سطح فعالیت )

بالا پایین

فعال

استرس پایین

استرس بالا

غیر فعال

سطح استرس

مشاغل با تقاضای زیاد و کنترل کم مانند پیشخدمتان ، متصدیان نمایش فیلم ویدئو استرس بالایی را تحمل می‌کنند . این ویژگی ها عمدتاًً در مشاغلی با تقسیم کار زیاد و مهارت زدایی وظایف یافت می شود .

نکته مهمی که در این مدل وجود دارد این است که علاوه بر محور استرس محور دیگری به نام « محور فعالیت » وجود دارد . هر گاه نیاز و تقاضای کار همزمان با افزایش کنترل فرد بر روی کار افزایش یابد ، فرد دچار استرس نخواهد شد بلکه فردی فعال تبدیل می‌گردد و بر عکس اگر تقاضای کاری و کنترل بر روی کار همزمان کم باشد فرد غیر فعال خواهد شد .

نکته جالب دیگر آن است که دو محور فوق الذکر یعنی محور فعالیت و محور استرس ، به طور غیر مستقیم بر روی یکدیگر اثر می‌گذارند . به عنوان مثال زمانی که کاری غیر فعال باشد ، در طول زمان منجر به کاهش کارآمدی و کاهش اعتماد به نفس خواهد شد و بدین ترتیب منجر به تقلیل قدرت تصمیم گیری فرد می شود و موجب افزایش استرس می‌گردد . ‌بنابرین‏ کار غیر فعال در طول زمان می‌تواند منجر به استرس شود .

همچنین در این مدل فرضی بر این است که مشاغلی با تقاضاهای روانی زیاد و کنترل بالا منجر به ایجاد موقعیت منجر به استرس شود .

اشکال مدل تقاضا – کنترل آن است که روابط اجتماعی در محیط کار را جزء عوامل فرعی بحساب می آورد . برخی از تحقیقات اپیدمیولوژیک اخیر روی استرس شغلی و ریسک فاکتور های قلبی عروقی ، از مدل بسط یافته تقاضا – کنترل که شامل حمایت احتماعی هم می شود ، استفاده می‌کنند . مدل اخیر به عوامل فردی و سازمانی محیط کار نیز توجه نموده است
( بیکر و کارازک ، ۲۰۰۲ ، ص ۴۲۳ ).

به هر حال کارازک پرسشنامه ای جهت سنجش میزان استرس شغلی بر اساس مدل نیاز
– کنترل طراحی نموده است که از جمله مشهور ترین پرسشنامه های بررسی استرس شغلی
می‌باشد و به عنوان پایه ای برای ایجاد پرسشنامه های دیگر به کار می رود .

۶-۳-۲-۲ مدل عدم تعادل تلاش – پاداش ، سایگریست^۱ ( ۱۹۹۶)

در این مدل تلاش و کوشش ممکن است ناشی از عوامل خارجی باشد مانند گرانباری شغل یا عوامل داخلی مانند نیاز به کنترل . این مدل بیشتر از مدل تقاضا – کنترل به عوامل اجتماعی توجه می‌کند و تأکید بیشتری بر نگرش های افراد دارد . بر اساس این مدل پاداش می‌تواند

ناشی از سه منبع باشد : پول ، احترام و قدردانی . ثبات و امنیت شغلی به مدل ERI توجه فزاینده ای شده است ، زیرا بگونه ای با تغییرات در بازار کار مرتبط است که در آن مشاغلی که نا امن است به طور متناوب بازسازی می‌شوند تا بتوانند با بازار جهانی به رقابت برخیزند .

هر یک از مدل های مذکور به جنبه‌های خاصی توجه نموده اند و همه جوانب کار را در نظر نگرفته اند ( سایگریست ، ۱۹۹۶ ، ص ۳۵) .

۱-Siegrist

۴-۲-۲ توسعه مدل های استرس شغلی

به دلیل پیچیدگی پدیده استرس ، تحقیقات استرس به توسعه تعدادی از مدل های چگونگی ایجاد استرس شغلی منتهی شد. این مدل برگرفته از تلاش های اولیه ‌در مورد نظریه های استرس در سطوح مدل های شناختی ، سایکولوژی و فیزیولوژیکی پاسخ های استرس بود.

۱-۴-۲-۲ نقش سایکولوژی شناختی در مدل های استرس