ب- سلسله مراتب اثرات : بعد از آنکه یک باور ، نگرش یا رفتار مستقیماً شکل گرفت، حالتها بر روی یکدیگر بنا می‌گردند و سلسله مراتب اثرات به وجود می‌آید . همان‌ طور که قبلاً نیز ‌در مورد سلسله مراتب اثرات گفته شد، آن ها بنا بر فرایند خرید متفاوتند:

فرایند خرید سلسله مراتب اثرات

درگیری ذهنی بالا ………………………… باور – عاطفه – رفتار

درگیری ذهنی پایین ……………………… باور – رفتار – عاطفه

تجربی / بی برنامه ……………………….. عاطفه – رفتار – باور

تأثیر رفتاری ………………………………… رفتار – باور – عاطفه

کشور محل ساخت^[۷۶]

ارنست دیکتر^[۷۷] (۱۹۶۲) در مقاله ی معروفش ”مشتری جهانی“، چنین عنوان می‌کند که اهمیت دانستن تفاوت‌ها و شباهت‌های مصرف کنندگان در بخش‌های مختلف دنیا، برای بازاریابان در حال افزایش است و استدلال وی در این مورد، رشد بازارها از حالت محلی به حالت جهانی می‌باشد. نویسنده ی این مقاله، مسأله را اینچنین بیان می‌کند « مرزهای جهان در حال گشایش است …، ضروری است که در این پیشرفت فزاینده ی بشریت، با آگاهی از تمایلات و استراتژیهای انسان‌ها در سراسر جهان، به منظور درک وآمادگی خدمت کردن به مشتری جهانی سهیم شویم». در نتیجه وی با توجه به اهمیت نقش این دانش درباره ی دیگر کشورها و اهالی آن ها، اهمیت برچسب ”made in… “ را برای محققان و فعالان بازاریابی بین الملل رو به افزایش می‌داند. به نظر وی این بر چسب می‌تواند علاوه بر تکنیک‌های آگهی کردن، تأثیر شگرفی را روی مقبولیت و موفقیت محصولات مورد استفاده داشته باشد.

اولین نتایج تجربی در پشتیبانی نظرات و ایده های دیکتر، توسط اسکولر^[۷۸] (۱۹۶۵) به دست آمد. در این مطالعه که بر روی بازار آمریکای مرکزی تمرکز داشت، دیده شد که دانشجویان گواتمالایی در ارزیابی هایشان، محصولات کشورهای السالوادور و کاستاریکا را پایین تر از محصولات کشور خود و یا کشور مکزیک قرار می‌دهند. به نظر می رسید که این پدیده با نگرش منفی نسبت به دولت‌ها و مردم این دو کشور ارتباط داشته باشد. اسکولر (۱۹۶۵) با بررسی این کلیشه سازی^[۷۹] محصولات خارجی در بین مصرف کنندگان، جریان گسترده ای از مطالعات بر روی اثرات COO را آغاز کرد.

کریس بریجز^[۸۰] (۲۰۰۶) با در نظر گرفتن دو نقطه ی عطف در درون ادبیات موجود، حوزه ی COO را به سه دوره تقسیم می‌کند. جریان اول پژوهش‌های COO که در دهه های ۱۹۶۰ و۷۰ قرار دارد، از ماهیت اکتشافی بسیار بالایی برخوردار است (Bilkey & Nes 1982 ). محققان بدون اینکه از خود بپرسند که چگونه این پدیده را شرح می‌دهند و یا می فهمند؛ فقط روی اثبات وقوع و وجود اثرات COO تمرکز کرده‌اند. بعلاوه در این مطالعات پیشگامانه ، معیار ارزیابی اثرات COO تنها به صورت تک نشانه ای (Single-Cue) تنظیم شده است که آن هم مبدأ محصول می‌باشد. یعنی زمانی که از مصاحبه شوندگان خواسته می شده تا محصولات خارجی را مورد قضاوت قرار دهند، تنها اطلاعات ارائه شده به آن ها، مبدأ محصول بوده است. بعدها ‌به این طرحهای تک نشانه ای انتقادات زیادی وارد شد، زیرا آن ها در اندازه گیری اثرات COO بزرگنمایی می‌کردند (Johansson 1993).

بیلکی و نس^[۸۱] (۱۹۸۲) دوره ی دوم پژوهش‌های COO را با گرایش به رویکردهای روش شناختی سه بعدی^[۸۲] آغاز کردند، یعنی تأکید بر روی طرحهایی که معرف دقیق تری از اثرات COO بودند. از آن لحظه به بعد اثرات COO، بیشتر در زمینه‌های چند نشانه ای (multi-cue) مورد بررسی قرار گرفت. در نتیجه ، متغیرهای واسطه گر و تعدیل گر زیادی شناسایی شدند که می‌توانند بر روی اندازه ی اثرات COO تأثیر بگذارند. همچنین برخی بینشهای تجربی ‌در مورد مراحلی از فرایند شکل گیری نگرش نسبت به محصول، که می‌تواند به طور بالقوه تحت تأثیر نشانه ی COO قرار بگیرد ، به دست آمد.

در دوره ی سوم پاپادوپولس و هسلوپ^[۸۳] (۱۹۹۳)، محققان را به اتخاذ یک دیدگاه بین رشته ای تشویق می‌کنند که به عقیده ی آن ها می‌تواند بینشهای مفیدی را درباره ی تصویر کشور، از رشته‌های دیگری چون روانشناسی، جامعه شناسی، مردم شناسی و جغرافیا به دست بدهد. بنا به نظر آنان تا آغاز دهه ی ۹۰، توسعه ی این رویکرد نظری به طور وسیعی نادیده گرفته شده است و تنها چند تلاش محدود برای جای دادن نتایج تجربی در درون این چارچوبها انجام شده است.

رویکرد ما در این مطالعه با بهره گرفتن از دیدگاه بین رشته ای این بوده است که بتوانیم از رشته‌های دیگری همچون روانشناسی و جامعه شناسی برای بررسی وقوع و وجود اثرات COO استفاده کنیم. در این راستا، مانند طرح های عنوان شده در دوره های دوم و سوم، رویکرد ما در این مطالعه شامل زمینه‌های چند نشانه ای و بین رشته ای می‌گردد.

اهمیت موضوع

در طی سه دهه ی اخیر اثر کشور محل ساخت محصول بر روی مصرف کنندگان، به یکی از پدیده هایی تبدیل شده است که در حوزه های بازرگانی بین الملل، بازاریابی و رفتار مصرف کننده، بسیار مورد مطالعه قرار می‌گیرد (Ghazali et al 2008). تان و فارلی^[۸۴] (۱۹۸۷) در یک مطالعه ، مشاهده کردند که اثر کشور محل ساخت محصول ، بیشترین جنبه ی مورد مطالعه در حوزه رفتار مصرف کننده ی بین الملل بوده است. همچنین این موضوع در دهه های اخیر توجه بیشتری را به خود جلب ‌کرده‌است و انتظار می رود که با توجه به روند مستمر به سمت جهانی شدن و افزایش پویایی ها ، این رشد بیشتر نیز بشود (Klein et al 1998، Mihailovich 2006).

مقالات زیادی در بیان اهمیت اثرات COO در نشریات بازرگانی ، از بدو پیدایش موضوع تا کنون انتشار یافته است. این جذابیت موضوع نه تنها در بخش بازار مصرف کننده بلکه در بخش‌های بازار مصرف سازمانی و سیاست‌های دولتی نیز بوده است. برای مثال به دلیل انتشار یک سری از کاریکاتورهای جنجال برانگیز از پیامبر اسلام (ص)، محصولات دانمارکی در بسیاری از مغازه ها و فروشگاه های خاورمیانه دچار ضربات هولناکی شدند که سرانجام، هزینه های زیادی را برای شرکت‌های دانمارکی در پی داشته و موجب ترس شدید از وارد شدن خسارات جبران ناپذیر ، برای تجارت آنان شد (Fattah 2006). این مثالها نشان می‌دهد که COO یک نشانه ی اطلاعاتی مهم است که نه تنها مورد علاقه ی کسب و کارها، به منظور ارتقای رقابت پذیری آن ها می‌باشد بلکه برای سیاست گذاران دولتی که همین دغدغه ها را در سطح ملی دارند، نیز جالب توجه است (Papadopoulos et al 2000). از اینرو چگونگی تأثیر COO بر ارزیابی و قصد خرید محصولات و همچنین توان نسبی COO در مقایسه با دیگر نشانه های اطلاعاتی، از موضوعات مورد علاقه ی فعالان و محققان حوزه ی بازاریابی بین الملل شده است تا این اطلاعات بتواند در تجویز استراتژیهای کارآتر برای شرکت‌ها ، سودمند باشد (McGuiness 2008). استدلالی که پشت این واقعیت نهفته است، گسترده شدن بازارهای جهانی به بیشتر کشورها و دسترس پذیرتر شدن کالاهای خارجی در بیشتر بازارهای ملی است. این امر موجب شده است تا شرکت‌ها بتوانند محصولاتشان را در سراسر دنیا تولید کرده و جایی که محصول در آنجا تولید می شود ممکن است روی ادراک مصرف کننده از کیفیت آن محصول تأثیر بگذارد (Bilkey & Nes 1982، Ghazali et al 2008). ‌بنابرین‏ مطالعات زیادی ثابت می‌کند که مصرف کنندگان در سراسر جهان از COO به عنوان یک عامل تأثیرگذار در ارزیابی کالاها استفاده می‌کنند (Bilkey & Nes 1982 ، Hong & Wyer 1989، Maheswaran 1994 و Ahmed et al 2002).

متاسفانه در گذشته به موضوع صادرات محصولات موسیقایی ایرانی پرداخته نشده‌است و هیچگاه به عنوان یک منبع ارز آوری پایدار و رو به رشد به آن نگریسته نشده است . ‌بنابرین‏ در این حوزه پژوهشی با خلا کارها و سوابق تحقیقاتی مواجه هستیم که اهمیت و لزوم انجام این پژوهش را بیش از پیش نمایان می‌کند.

۱-۳) اهداف پژوهش

• • شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای پیش رو برای صنعت موسیقی ایرانی با رویکرد صادرات

• • تحلیل عوامل به منظور شناسایی موضوعات استراتژیک صنعت موسیقی ایرانی ( بارویکرد صادرات)

• اولویت‌بندی استراتژی‌ها.

توضیح بیشتر اینکه این پژوهش سعی بر ارائه استراتژی‌های مناسب در جهت صادرات محصولات موسیقایی ایرانی با تکنیک SWOT دارد . همچنین اولویت بندی آن ها با بهره گرفتن از تکنیک چند تصمیم‌گیری چند‌شاخصه مناسب در جهت توسعه این صنعت از اهدف این پژوهش است.

هدف نهایی تحقیق کاربردی نمودن نتایج تحقیق در قالب بهبود طرحهایی و پیشنهادهایی برای فروش و صادرات محصولات مربوط به صنعت موسیقی ایرانی از جمله سازهای ایرانی ، محصولات جانبی سازهای ایرانی و محصولات انتشاری این حوزه(کتاب و سی دی) است، ‌به این معنی که با کسب اطلاع از عواملی محیطی و داخلی استراتژی‌هایی تبیین می‌گردند و سپس بر اساس اولویت پرداختن به کمک یکی از تکنیک‌های چند‌شاخصه مناسب ،آن ها رتبه بندی می‌شوند.

۱-۴) ضرورت و اهمیت پژوهش

کاهش درآمدهای حاصل از صدور نفت و نوسانات شدید آن ، افزایش جمعیت کشور ، کاهش قدرت خرید درآمدهای نفتی و از همه مهمتر پایان پذیر بودن منابع نفت مدت‌ها ‌است که سیاستگذران و برنامه‌ریزان کشور را ‌به این باور رسانده‌است که توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از اقتصاد تک محصولی نفت ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

متاسفانه وابستگی کشور به درآمدهای حاصل از صدور نفت طی دهه های اخیر باعث گردیده‌است که ساختار اقتصادی و تجاری کشور با هدف صدور نفت خام و تامین کمبود نیازهای داخلی از واردات شکل بگیرد. از آنجا که خرید کالا از خارج به مراتب ساده تر از تولید کالا و رقابت در بازار‌های جهانی است، تغییر این ساختار هر چند ضرورتی گریز‌ناپذیر باشد ، در کوتاه مدت حاصل نخواهد شد.بلکه مستلزم یک تعهد سیاسی قوی و یک برنامه و استراتژی بلندمدت ملی است به نحوی که کلیه دست اندرکاران تولید و تجارت در کشور یقین حاصل کنند که استراتژی توسعه صادرات نه یک اقدام موقت بلکه بینشی منطقی و بلند‌مدت است.

از آنجایی که فضای حاکم بر سازمان‌ها اعم از خدماتی و تولیدی فضایی کاملا رقابتی است، تدوین استراتژی‌های صحیح و رقابتی که بتواند سازمان را به اهداف کلان مورد نظر خود رهنمون سازد، از اهمیت خاصی برخوردار است. چرا که صرف منابع محدود بر موضوعات غیر‌اصلی،‌ جریمه‌اش شکست در میدان رقابت و واگذاری میدان رقابت به رقیبی است که منابع محدود خود را بر روی موضوعات اصلی متمرکز کرده‌است. لذا داشتن استراتژی و برنامه استراتژیک، از ضروریات اصلی برای سازمان‌هایی است که درصدد هستند بدون تسلیم در برابر دیگر رقبا و موانع موجود، حضوری آگاهانه در عرصه داشته باشند. در این بین، صنعت موسیقی ایران با توجه به پتانسیل های موجود در آن ، نیاز به برنامه ریزی استراتژیک و مسیر راهبردی، به منظور نیل به اهدافش دارد. اهمیت این مسئله با دانستن اینکه تاکنون چنین تحقیقی در این زمینه صورت نپذیرفته است بیشتر نمایان می‌گردد. ‌بنابرین‏ بررسی عوامل محیطی تاثیرگذار در حوزه صنعت موسیقی ایرانی با رویکرد صادرات، شناسایی پتانسیل های موجود، موانع و مشکلات، ارائه راهکارها و استراتژی‌های مناسب برای آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که می‌بایست مورد توجه مدیران و دست اندرکاران قرار گیرد.

در این بین اشاره به آمارهایی ‌در مورد گردش مالی صنعت موسیقی در سطح بین‌المللی می‌تواند خالی از لطف نباشد: در سال ۲۰۰۹ در آمد تولیدکنندگان ابزارآلات موسیقی در سطح جهان بالغ بر ۱٫۷ میلیارد دلار بود و سود ناخالص آن بیش از ۲۷ درصد برآورد شده است(businesswire.com) و یا درآمد ناشی از فروش ابزارآلات موسیقی ولوازم جانبی آن در آلمان در سال ۲۰۱۲ ، رقمی بالغ بر ۹۱۹میلیون یورو برآود شده است(somm.eu). این ها در حالی است که سهم ایران از این بازار وسیع جهانی بسیار ناچیز است.

۱- ۵) سئوالات یا فرضیه ­های پژوهش

۱-۵-۱)سوالات اصلی

• • استراتژی ها و راهبردهای اساسی جهت دستیابی به بازارهای جهانی و توسعه صادرات محصولات صنعت موسیقی سنتی ایران چه می‌باشند؟

• اولویت اجرا و به کارگیری استرتژی‌های توسعه ای در حوزه صادرات محصولات موسیقی سنتی ایرانی به چه ترتیب می‌باشند ؟

۱-۵-۲)سولات فرعی

• • عوامل محیطی خارجی که به عنوان فرصت برای صنعت موسیقی ایران در حوزه صاردات وجود دارد کدامند؟

• • عوامل محیطی خارجی که به عنوان تهدیدها برای صنعت موسیقی ایران در حوزه صاردات وجود دارد کدامند؟

• • عوامل محیطی داخلی که به عنوان نقاط قوت صنعت موسیقی ایران در حوزه صاردات وجود دارند کدامند؟

• عوامل محیطی داخلی که به عنوان نقاط ضعف برای صنعت موسیقی ایران در حوزه صاردات وجود دارند کدامند؟

۱-۶) روش انجام پژوهش: (از نظر هدف، نوع و مراحل انجام)

مراحل انجام کار به منظور شناسایی مسائل استراتژیک و تدوین استراتژی برای صنعت موسیقی ایرانی در حوزه صادرات به شرح زیر در نظر گرفته شده است :

الف) مرحله مقدماتی : در این مرحله با در نظر گرفتن نظر خبرگان حوزه موسیقی به تعیین نقاط قوت ، نقاط ضعف فرصت‌ها و تهدید‌های بالقوه خواهیم پرداخت .

ب ) در مرحله بعد پرسشنامه بین مدیران و کارشناسان و بازرگانان فعال در حوزه صادرات محصولات موسیقایی ایرانی توزیع می‌گردد تا توسط آن ها تکمیل گردد.

ج) در ادامه با توجه به وابستگی بین عوامل اصلی، تکنیک ANP برای اولویت بندی استراتژی ها انتخاب گردید.

د) در گام بعد با توجه به نتایج پرسشنامه‌ها و مدل ترکیبی ANP – SWOT اقدام به اولویت‌بندی استرتژی‌های تعیین شده می پردازیم.

ه) جمع بندی، نتیجه گیری ‌و پیشنهادات:در این مرحله به تشریح یافته های پژوهش پیرامون شناسایی مسائل استراتژیک و تدوین استراتژی و بیان نتایج تحقیق و ارائه راهبردها و پیشنهادات مناسب در این راستا و دستیابی به اهداف پژوهش پرداخته خواهد شد.

این پژوهش از لحاظ نوع هدف کاربردی و از لحاظ جمع‌ آوری داده ها از نوع توصیفی پیمایشی می‌باشد.

در پژوهش حاضر برای گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از داده های شامل اطلاعات موجود در سایت‌های اینترنتی مرتبط با موضوع، اسناد و مدارک موجود در زمینه تحقیق ، کتابها ، مجلات، سمینارها ، نظرات خبرگان و … استفاده خواهد شد.

۱-۷) جامعه و واحد تحلیل آماری

جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران، کارشناسان و بازرگانانی که در حوزه صادرات محصولات موسیقایی ایرانی فعالیت دارند،می‌باشد.

۱-۸) نمونه و روش نمونه گیری

نظام محیطی

(عوامل تنیدگی زای زندگی ، منابع اجتماعی)

بهداشت و سلامت

بحران های زندگی و نقاط عطف(عوامل مرتبط با رویدادها)

ارزیابی شناختی و

پاسخ مقابله‌ای

نظام شخصی

(عوامل شخصی و جمعیت شناختی)

شکل ۲- ۱ چهارچوب مفهومی مقابله اقتباس از زیدنر واندلر^[۷۲] (۱۹۹۶،ص ۲۷ به نقل از مهدی پور،۱۳۸۳)

الگوی مطرح شده در نمودار فوق مبین آن است که در فرایند مقابله ابتدا باید دو نظام محیطی یعنی استرس‌زاهای موجود زندگی و منابع اجتماعی موجود مرتبط با آن و نظام شخصی یعنی عوامل شخصی مانند اعتماد به نفس و تحول من و غیره را در نظر گرفت. سپس باید دانست که بحران ها و نقاط عطف آن ها با رویدادهای زندگی از عوامل محیطی و شخصیتی تأثیر پذیرفته و ارزیابی شناختی و پاسخ‌های مقابله‌ای شخص ، سلامت و بهداشت روانی را به طور مقابل تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارتی فرایند مقابله و ارزیابی با لحاظ کردن نظام محیطی و شخصیتی تأثیرپذیر از منابع مقابله شخصی ، انسان ها را در مهار بحران‌ها یاری می‌کند که این خود منجر به تأمین بهداشت و سلامت روانی شده و متقابلاً این باعث تغییر در منابع محیطی و شخصی می‌شود (زیدنر و اندلر۱۹۹۶).

فرایند فوق به ما می‌گوید که مفاهیم ارزیابی شناختی و فرآیندهای مقابله به نقش فعال و انتخاب گر انسان تأکید دارد. به طوری که انسان را موجودی مختار فرض کرده که می‌تواند با ارزیابی پیامدهای مسأله ، از پیش دست به انتخاب بزند. ارزیابی و فرآیندهای مقابله ، استرس‌زاهای محیطی محاط بر شخص و واکنش های ارائه شده نسبت به آن ها و نقش استرس‌زاها را در تغییر مدت سازش یافتگی تحت تأثیر قرار می‌دهد. با توجه ‌به این موارد ، الگوی مورد نظر انسان ها را عوامل فعالی می‌داند که می‌توانند از عوامل استرس‌زا تأثیر بپذیرند و به پیامدهای آن به شکل‌های مختلفی جهت بدهند (موس و اسکافر ، ۱۹۹۳).

منابع مقابله

انسان در جهت کنارآیی با مشکلات و بحران های روزمره خود از شیوه ‌ها و روش هایی استفاده می‌کند. افراد در به کارگیری سبک‌های مختلف مقابله و غلبه بر استرس و استرس‌زاها منابع مختلفی را در دسترس خود دارند که این منابع به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک دسته آن منابعی است که به محیط فرد مربوط می‌شوند و ما می‌توانیم اصطلاحات آن ها را منابع محیطی بنامیم مانند حمایت اجتماعی ، محیط خانواده و محیط کار و دسته دیگر منابعی است که به خود فرد و ویژگی‌های درون فردی مربوط می‌شوند. مانند تحول من ، خودکارآمدی ، خوش بینی ، احساس یکپارچگی و توانایی حل مسئله که این دسته را نیز اصطلاحاً منابع شخصی می‌نامیم. در این قسمت پیرامون آن دسته ازمنابع محیطی و شخصی که با عملکرد خانواده ارتباط بیشتری دارد توضیحاتی ارائه می‌شود.

منابع محیطی

یکی از منابع محیطی مهم که انسان را با توجه به مدنی الطبع بودنش در مقابله با بحران یاری می‌کند ، حمایت اجتماعی می‌باشد. شبکه اجتماعی ما مردمی ‌را در بر می‌گیرد که می‌توانیم به آن ها تکیه کنیم. مردمی‌که به ما اجازه می‌دهند که بدانیم آن ها نگران ارزش ها هستند و ما را دوست دارند. بر همین اساس هر کسی که متعلق به شبکه اجتماعی است ، حمایت اجتماعی را تجربه می‌کند. شواهد مبتنی بر اینکه طرق غیر انطباقی تفکر و رفتار به طور نا متناسبی در میان افراد با حمایت های اجتماعی کم روی می‌دهد در حال افزایش است. میزان کفایت اجتماعی موجود شخص ، هم در آسیب پذیری و هم در مقابله وی نقش دارد. آسیب پذیری جسمی ‌و روانشناختی به موازات کاهش حمایت اجتماعی افزایش می‌یابد. ‌به این معنی که حمایت اجتماعی به عنوان سپری در مقابل آشفتگی‌ های زندگی در دنیای پیچیده عمل می‌کند. حمایت اجتماعی به ما امنیت و اعتماد به خود می‌دهد تا رویکردهای دیگر را بسنجیم و مهارت های مقابله‌ای اضافی را کسب نماییم (ساراسون و ساراسون^[۷۳]، ۱۹۸۷، ترجمه نجاریان و همکاران ، ۱۳۷۷).

۱- نقش خانواده در مقابله به عنوان یکی از منابع محیطی

یکی دیگر از منابع محیطی خانواده می‌باشد. کاپلان و سادوک (۱۳۷۳) خانواده را یک نظام مهم حمایتی در نظر گرفته می‌گوید : این نهاد از افراد خود به طرق گوناگون حمایت می‌کند که از آن جمله می‌توان به مواردی مانند جمع‌ آوری اطلاعات از دنیای بیرون و توزیع آن در میان افراد خانواده ، راهنمایی اعضا ، تأمین منبع ایدئولوژی ، راهنمایی اعضا و کمک به حل مسائل آنان ، اعطای کمک و ارائه خدمات ، تأمین محل استراحت و کسب نیروی تازه و تأمین نهادی به عنوان مرجع و کنترل اشاره کرد. زندگی خانوادگی می‌تواند به شخص در جریان دشواری هایش کمک نموده ساختاری فراهم سازد تا او در زمینه‌های مهم و تعیین کننده اخلاقی ، شغلی و سایر موارد تصمیم گیری کند. این کمک در تصمیم گیری تا حد زیادی مشکلات فرد را حل نموده به عبارتی می‌توان گفت که فرد را در مقابله با بحران های روزمره یاری می‌کند و به همین علت مسایل و مشکلات به کمک خانواده به طرز عملی تری حل و فصل می‌شوند و در این زمینه خانواده به شکل راهنما و میانجی عمل می‌کند. خانواده مرکزی انباشته از نقطه نظرات و مهارت ها و دانش‌هایی است که می‌توانند به هر یک از اعضای نیازمند خود کمک کند. از طرفی با تأثیری که در پرورش ویژگی‌های شخصی و مختصات روانی فرد دارد منبع مهمی ‌جهت مقابله با فشار روانی به حساب می‌آید (کوپر^[۷۴]ترجمه قرچه داغی ۱۳۷۳).

با توجه به موارد فوق چنین استنباط می‌شود که اگر در محیط‌های خانوادگی ارتباط میان اعضا و ساخت داخل خانواده ها بر اساس نزدیکی ، صمیمیت و تفاهم بین افراد استوار باشد ، همه اعضا نسبتاً علیه فشارهای زندگی مقاوم و مصون می‌شوند. چرا که هر فرد شیوه ‌هایی را در خانواده می‌آموزد که به وسیله آن ها این قدرت را می‌یابد تا با موقعیت‌های ناکام کننده یا تعارض زا یا دارای فشار روانی به گونه‌ای مناسب روبرو شود. در کنار دو عامل محیطی فوق محیط کار نیز با توجه به اینکه بخشی از نیازهای روانی انسان از جمله ارتباط مناسب با دیگران ، نیاز به پیشرفت و ترقی ، نیاز به تعلق و مواردی از این قبیل را ارضا می‌کند و همچنین اثر بخشی آن در پرورش ابعاد روان شناختی انسان مثل شکل گیری خود پنداره مثبت ، افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا فرد بتواند به نحو مناسب تری با مسائل برخورد داشته ، اثر منفی فشار روانی ناشی از آن ها را خنثی نماید. به عبارتی مشارکت در کار از شدت استرس افراد می‌کاهد و با تأمین نیازهای مختلف فرد را در جهت مقابله مناسب تر با معضلات و مشکلات زندگی صنعتی یاری می‌رساند (کوپر، ترجمه قرچه داغی،۱۳۷۳).

۲- منابع شخصی

منابع شخصی مقابله مجموعه پیچیده‌ای از عوامل شناختی ، شخصیتی و بازخوردی است که مهیا کننده بخشی از زمینه روانی فرد برای مقابله می‌باشد. این منابع عبارتند از : ویژگی های زمینه‌ای نسبتاً پایدار که انتخاب فرآیندهای ارزیابی و مقابله را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. مواردی مانند تحول من ، کارآمدی خود ، خوش بینی ، احساس یکپارچگی ، سبک های شناختی از جمله مهمترین منابع شخصی به شمار می‌روند که به اختصار توضیح داده می‌شوند (موس و اسکافر، ۱۹۹۳).

۲-۳-۵- روش‌های محاسباتی ریسک ( شیوا و ‌میکائیل پور، ۱۳۸۲)

روش‌های مختلفی برای محاسبه ریسک وجود دارد؛ مهمترین آن ها عبارتند از:

روش ارزش در معرض خطر (Value at Risk)؛ این روش نخستین بار توسط وترستون (Weather Stone) در سال ۱۹۹۴ ارائه شد. در سال ۱۹۹۵ کمیته بال (نهاد ناظر بر فعالیت بانک‌های بین‌المللی) بانک‌ها را موظف کرد که از این مدل، برای تعیین حد کفایت سرمایه خود استفاده کنند. این روش، به‌معنای برآورد حداکثر زیان در سطح خاصی از اطمینان (مثلا۹۵درصد) و در مدت‌زمان معین است. با بهره گرفتن از این روش، می‌توان ریسک موجود را اندازه ­گیری کرد.

آزمون شرایط حاد؛ استفاده از این روش، به عنوان ابزاری برای برآورد حداکثر میزان زیان‌های اقتصادی بالقوه در شرایط غیر عادی بازار است. هدف این ابزار، تلاش در جهت افزایش شفافیت ریسک‌ها از طریق بازاریابی دامنه رخدادهای بالقوه‌ای است که از احتمال وقوع بسیار کمی برخوردارند؛ به‌گونه ­ای که این رخدادهای زیان‌بار خارج از محدوده آماری مورد استفاده از روش قبلی قرار دارند.

پوشش ریسک؛ اکثر شرکت­هایی که در رابطه با ساخت و تولید، خرده‌فروشی، عمده‌فروشی یا ارائه خدمات فعالیت ‌می‌کنند، در زمینه پیش‌بینی متغیرهایی همچون نرخ بهره، نرخ ارز و قیمت کالا، از تخصّص و مهارت کافی برخوردار نیستند. ‌بنابرین‏ منطقی است که اقدام به پوشش ریسک ناشی از متغیرهای مذکور نمایند و از این طریق شرکت‌ها می‌توانند بر فعالیت اصلی خود تمرکز یابند.

راهبرد پوشش ریسک در موضع خرید (Long Hedges)؛ معامله‌گرانی که به منظور پوشش ریسک، یک موضع معاملاتی خرید در قرارداد آتی اتخاذ می‌کنند، اصطلاحا گفته می­ شود که از راهبرد پوشش ریسک در موضع خرید استفاده کرده ­اند. این راهبرد، برای شرکتی مناسب است که قصد دارد در آینده کالایی را خریداری و قیمت آینده آن‌را در حال حاضر تثبیت نماید.

راهبرد پوشش ریسک در موضع فروش (Short Hedges)؛ این راهبرد، اتخاذ موضع معاملاتی فروش در قراردادهای آتی است و هنگامی مناسب خواهد بود که پوشش‌دهنده ریسک، از قبل مالک دارایی بوده و در انتظار دارد که در مقطعی از زمان آینده، آن‌را بفروشد. برای مثال کشاورزی که مقداری محصول در اختیار دارد و می­داند که محصولش در دو ماه آینده، آماده فروش در بازار است، می ­تواند از این راهبرد استفاده کند ( هال ^[۱۵]، ۱۳۸۴).

۲-۳-۶- ابعاد ریسک

اگر ریسک را به عنوان یک پدیده مورد بررسی قرار دهیم، از ابعاد گوناگونی ‌می‌توان به آن نگاه کرد:

ریسک مولّد و غیر مولد؛ ریسک مولّد ریسکی است که متضمن ارزش افزوده است؛ در حالی که ریسک غیر مولد ریسکی فاقد ارزش افزوده است. سرمایه‌گذاری در پروژه اکتشاف معدن، متضمن نوع اقتصادی ریسک است؛ در حالی که شرکت در جلسه قمار که آن هم نوعی به‌خطر انداختن مال به امید کسب مال بیشتری است ریسک غیر مولد شمرده می­ شود.

ریسک قابل کنترل و غیر قابل کنترل (Controllable & Uncontrollable Risk)؛ ریسک قابل کنترل می ­تواند به وسیله تصمیم­گیرنده، کنترل شود یا تحت تاثیر قرار گیرد؛ در حالی که تصمیم­گیرنده در ریسک غیر قابل کنترل، هیچ­گونه کنترلی بر ریسک ندارد. به ریسک قابل کنترل، ریسک واکنشی و به ریسک غیر قابل­کنترل ریسک شانس گفته می­ شود. به عنوان مثال صاحب خودرو با رعایت موارد ایمنی مثل استفاده از دزدگیر می ­تواند خود را در برابر قسمتی از ریسک سرقت پوشش دهد؛ اما اگر با رعایت موارد ایمنی بازهم با خطر سرقت روبرو شود، ریسک غیر قابل کنترل خواهد بود.

ریسک مالی و غیر مالی؛ ریسک مالی پذیرش مخاطره در امور مالی است؛ در حالی که ریسک غیر مالی پذیرش خطر جانی، اجتماعی امنیتی و … است ( مصباحی مقدم و صفری ، ۱۳۸۸).

ریسک از جهت سود و زیان: ریسک را به دو دسته ریسک واقعی (خالص) و سوداگرانه (برد و باخت) تقسیم می‌کنند. بدین صورت که ریسک واقعی، همواره دربرگیرنده زیان است (همانند مالکیت خودرو که در صورت تصادف، زیان وارد می‌شود و در غیر این‌صورت، وضعیت، بدون تغییر است) و ریسک سوداگرانه، سود و زیان را دربردارد (نمونه بارز آن مالکیت یک کارخانه یا شرکت است). به‌عبارت ساده، ریسک هم می‌تواند جنبه زیان (ریسک منفی) و هم جنبه سود (ریسک مثبت) را در برگیرد ﴿ اکبریان ، ۱۳۸۲).

۲-۳-۷- انواع ریسک

۱٫ ریسک بازار (Market Risk)؛ نوسانات نرخ‌های مختلف در بازار از قبیل نرخ تورّم، بهره، ارز، قیمت دارایی‌ها و بدهی‌ها و هزینه های ناشی از آن ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خطای در پیش‌بینی این نوع از نوسانات را ریسک بازار می­نامند. ریسک‌های عمده بازار به شرح زیرند ( شایان آرانی ، ۱۳۸۰).

الف) ریسک نوسانات نرخ ارز (Currency Risk)؛ ریسک نرخ ارز عبارت است از احتمال زیان در یک موقعیت غیر پوششی؛ که در اثر افزایش یا کاهش ارزش یک پول خارجی پیش می‌آید ( شیوا و ‌میکائیل پور ، ۱۳۸۲).

با بهره گرفتن از مدل‌های پیشرفته موجود (مثل ارزش در معرض ریسک)، برای پیش‌بینی و اندازه‌گیری ریسک و همچنین استفاده از ابزارهای مالی موجود، (مثل ابزار مشتقّه‌؛ مانند‌ سواپ ارزی، معاملات آتی و سلف بر روی نرخ ارز) ‌می‌توان این ریسک‌ها را کنترل نمود. این کار باعث می‌شود که ریسک ارزی بانک کاهش پیدا کند ( نیازی ، ۱۳۸۴).

ب) ریسک نوسانات قیمت‌ها (Price Risk)؛ این ریسک، به‌علت نوسان‌ها و تغییرهای شدید قیمت دارایی‌ها و موجودی‌های نزد بانک پدید می‌آید ( ابو الحسنی و حسنی مقدم ، ۱۳۸۷). برای مقابله با این مشکل، نیز می‌توان به اقداماتی چون سرمایه‌گذاری در صنایع و تجارت‌های مختلف با ریسک‌های متفاوت، استفاده از سیستم محاسبه سود به طور متغیر و همچنین ابزارهای مالی مشتقه اشاره نمود ( شایان آرانی ، ۱۳۸۴).

ج) ریسک نوسانات نرخ بهره (Interest Rate Risk)؛ احتمال کاهش ارزش یک دارایی بهره‌دار (مثل وام بانکی) در اثر تغییرات نرخ‌های بهره در بازار را ریسک نوسانات نرخ بهره می‌گویند. تغییر حاصل در ارزش دارایی در اثر نوسانات نرخ بهره، تابعی از میزان تغییر در نرخ و سررسید دارایی است. ارائه وام‌های بلندمدت با نرخ بهره ثابت از سوی مؤسسات مالی، نمودی از عدم توجه ‌به این نوع ریسک است ( شیوا و ‌میکائیل پور ، ۱۳۸۲). بارزترین‌ روش‌های مورد استفاده، برای کنترل این ریسک، متغیر کردن نرخ سود تسهیلات‌ بانکی و نرخ سود سپرده‌ها است.

د) ریسک نقدینگی؛ ریسک نقدینگی مهم‌ترین ریسک بازار سرمایه و عبارت از خطر بروز کمبود نقدینگی برای تأمین هزینه های جاری و نیز تقاضای سپرده‌گذاران در بانک‌ها است( کهزادی ، ۱۳۸۲).

ابتدایی ترین تأثیر شبکه های اجتماعی اینترنتی بر کاربران این است که هویت فعلی او را به چالش می کشند؛ ابتدا کاربر را از خود واقعی تهی می‌کنند و سپس به او فرصت می‌دهند خود ایده آلش را بروز دهد، در حالی که به طور ناخودآگاه، این خود جدید در فضای گفتمانی شبکه های اجتماعی برساخته شده است. شبکه های اجتماعی صحنه ای فراهم می آورند که کاربران می‌توانند از هر جنسیت، سن، طبقه اجتماعی، نژاد و قومیتی که باشند، در آن ظاهر شوند و نقش دلخواه خود را بازی کنند. در این سطح، شبکه های اجتماعی مجازی، کاربر را به هویتی فردمدارشده با مشخصات منحصر به فرد سوق می‌دهند. در واقع با شبکه های اجتماعی مجازی این قابلیت به فرد داده می شود تا خود را هر گونه که می‌خواهد، فراتر از هویت واقعی خود در جهان فیزیکی بازتعریف و روایت کند. ‌بنابرین‏، با قبول این فرض که شبکه های اجتماعی اینترنتی در درون جامعه مصرفی خلق شده اند، خود منشأ بازتولید مکرر چنین جامعه ای می‌شوند.

ریچارد بارتل (۲۰۰۴) این گونه استدلال می‌کند که دنیاهای مجازی برای مردم آیینه ای را فراهم می آورند که هر چه فرد تصویر خود را در آن مأنوس تر با خود واقعی یا ایده آلش بیابد، بیشتر با آن ارتباط برقرار می‌کند. در واقع، راز موفقیت و جذب کاربر برای وب سایت های عمده این است که کاربر خود را در آیینه جهان مجازی پیش رویش ببیند. بدین ترتیب، در باب هویت در دنیای مجازی، مسئله این است که کاربر چه میزان انعکاس تصویر خود را در این آیینه می پسندد.

زمانی این تلقی وجود داشت که هویت افراد در فضای مجازی، هویتی ناشناخته و چندگانه است، اما اکنون کاربران ادامه هویت تعریف شده خود در فضای مجازی را به صورت آفلاین پی می گیرند و یا در فعالیت های آفلاین در بسیاری از مواقع برای خود نام و نشان تعریف می‌کنند و با آن همزادپنداری زیادی دارند. ‌بنابرین‏، معادلات پیشین هویت دچار تحول شده است. بدین ترتیب، بازتعریف هویت فردی و اجتماعی در فضای مجازی در ابعاد گوناگون قابل بررسی است. در این فضا، همگرایی جامعه مصرفی و تخصص حرفه ای تولیدکنندگان و تجار به بازآفرینی مفاهیم انسانی چون بلوغ، سن و مراحل مختلف زندگی انجامیده است. شاید این تعجب برانگیز باشد که مفاهیم انسانی با ابعاد زیست شناختی مانند بلوغ نیز در دنیای مجازی تعابیر جدید بیابند، اما ریشه استحاله این مفاهیم ناشی از تأثیرگذاری قوی فضای مجازی بر نوع تفکر کاربران است (کاتز و مارشال، ۲۰۰۶).

همان گونه که بارتل (۲۰۰۴) خاطرنشان می‌کند هویت، حاصل تفکر است که در قالب های گوناکون (در عمل یا در قالب لغات) ظهور می‌کند و با توسعه عرصه مجازی زندگی بشر ، این حقیقت غیرقابل انکار است که این فضای مجازی با کاربر ارتباطی دوسویه قرار دارد؛ نحوه تفکر او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در مقابل گستره وسیعی را فراهم می آورد که کاربر هویت خود را در آن ‌بر اساس ترجیحات خود ابراز می‌کند و به منصه ظهور می رساند. به عبارت دیگر، فضای مجازی امروز تنها آیینه منعکس کننده کاربر مقابل خود نیست، بلکه تا حد زیادی چگونگی کیفیت کاربر خود را نیز تعریف می‌کند.

زمانی، تلقی منتقدین فرهنگی این بود که چون فضای مجازی عرصه ای است که مهندسان فنی و نه مهندسان فرهنگی آن را ساخته اند، ‌بنابرین‏ نقطه ضعف آن عدم وجود روایت است (بل و کندی، ۲۰۰۰). اما امروز دنیای مجازی آن چنان با زندگی و فرایند هویت سازی بشر درآمیخته است که نه تنها روایت های بی شمار در آن قابل درک است، بلکه این روایت ها بر روایت دنیای واقعی پیشی گرفته اند؛ چنان که بودریار از فراواقعیت مجازی سخن می‌گوید و به قول آنجل آدریان^[۱۰](۲۰۰۸)، همان قدر که تجارت الکترونیک از تجارت جدا نیست، هویت های الکترونیکی در فضای مجازی نیز از هویت های واقعی قابل بازشناسایی نیستند.

۲-۱۲ بحران هویت در فضای مجازی شبکه‎های اجتماعی

برای تبیین بحران هویت در فضای مجازی، توجه به یک نکته مهم ضروری است. جوامع در ‌حال‌گذار، عمدتاً در حال سپری کردن و مواجه شدن با بحران‌های هویت دوره تاریخی خود معادل با دوره صنعتی شدن اروپا بوده اند. با این حال، به طور گریزناپذیر با پدیده‎های جهانی شدن و فضای مجازی در فرایند ارتباطات نوین مواجه شده‌اند. دوره تاریخی جدید نیز همراه خود، نوعی از عناصر بحرانزای هویتی را حمل می‌کند و مسئله کشورهای درحال توسعه از آن جا پیچیده‌تر می شود که این کشورها همزمان بدون طی دوره تاریخی خود بحران‌های تو در توی هویتی را تجربه می‌کنند که ناشی از روهم افتادگی دو دوره تاریخی است.

به نظر کاستلز(۱۳۸۰)، سیاست‌های مربوط به هویت را باید در جایگاه تاریخی خود بررسی کرد. یکی از عوامل مهم در تاریخ و جغرافیا، مؤلفه فضای مجازی و قدرت آن است که نیروی ‌قوام‌بخش هویت و بسیاری دیگر از پدیده ها و فراورده‎های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی است.

جهانی شدن نیز روندی تاریخی و دگرگونی‎ای مفهومی است که تغییرات و تحولاتی را در برداشتها، باورها، اندیشه ها و سلیقه های ملتها به همراه دارد و دامنه آن هویت فرهنگی را نیز فرا گرفته است. جهانی‌شدن و فضای مجازی به طور مداوم و گسترده با شیوه‌آموزش‌ها و داده‎های مختلف به نوعی دائماً در حال ایجاد تغییر در باورها، انگاره ها، عقاید، ارزش‌ها، چشم داشتها و حتی نیازها هستند.

بسیاری معتقدند مهمترین عامل ‌هویت‌ساز» معنا « ست و این معنا است که دائماً در عصر اطلاعات در حافظه تاریخی جوامع دستخوش تغییر، هر چند تدریجی، می‌گردد. کاستلز با توجه به اهمیت معنا در عصر اطلاعات و تلاش کنشگران مختلف اجتماعی جهت نیل به معنایی خاص، آن را در تقابل با مفهوم قدیمیِ » کارکرد « قرار می‌دهد که از سوی نهادهای مسلط اعمال می شود این هویت ناشی از هنجارهای اجتماعی است و وابسته به روابط و ترکیب و چینش افراد، نهادها و سازمان‌های جامعه است. هویت منبع معنا برای خودکنشگران است و به دست خود آن ها از رهگذر فرایند فردیت بخشیدن، ساخته می شود (کاستلز، ۱۳۸۰).

هویت در محیط مجازی به طور مشخص متفاوت با هویت در محیط واقعی است؛ زیرا تفاوت بین محیطها وجود دارد. شخص مختار است از هویت ‌واقعی‌اش در محیط مجازی استفاده کند یا نکند. در محیط مجازی، شخص هویتش را در مسیری شکل می‌دهد که او می‌خواهد آن را در مقابل دیگران به نمایش بگذارد. به عبارت دیگر، او هویتش را به دیگران تحمیل می‌کند.

تامبا^[۱۱] سه ویژگی اینترنت و شبکه های اجتماعی را بیان می‌کند: به هم فشردگی فضا- زمان، حس نکردن مکان و محدوده های محو شده و جماعت تغییریافته، باید توجه داشته باشیم که ضروری است هر انسانی در یک فضا یا زمان خاص قرار گرفته باشد (پراپروتنیک، ۲۰۰۴). هویت نقشی کلیدی را در ارتباطات مجازی ایفا می‌کند. بعضی مدعی اند توانایی استقرار یکهویت بدون بدن و مستقل از ارزشمندترین جنبه‎های فرهنگ آنلاین است که به مردم اجازه می‌دهد نقش‌ها و روابطی را که به گونه‌ای دیگر هستند، جستجو کنند؛ اما دیگران ادعا می‌کنند گمنامی، بی مسئولیتی و رفتار خصومت‎آمیز را تشویق می‌کند.