فصل اول: مفاهیم مقدماتی

مفاهیم مقدماتی شامل مفاهیم اصلی و مرتبط می‌باشد. مفاهیم اصلی، مفاهیمی هستند که ارتباط مستقیم با موضوع تحقیق داشته و شامل مفاهیمی مانند اصول و جرایم منافی عفت می‌شود که از مهم‌ترین آن‌ ها می‌توان به زنا، لواط، مساحقه، قوادی و…اشاره نمود.

مفاهیم مرتبط به طور مستقیم در عنوان تحقیق به کار نرفته اند ولی بی‌ارتباط با موضوع مطروحه نمی باشند همانند سیاست کیفری، جرایم جنسی و جرم‌انگاری

مبحث اول: مفاهیم اصلی

در این مبحث تعریف اصول و جرایم منافی عفت، اقسام جرایم منافی عفت که به دو دسته جرایم منافی عفت مستوجب حد و جرایم منافی عفت مستوجب تعزیر تقسیم می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

گفتار اول: اصول

اصول واژه‌ای عربی و جمع اصل است در لغت نامه‌های عربی «اصل» را قواعدی که احکام مبتنی بر آن ها‌ است معنا کرده‌اند^[۱].

در لغت نامه‌های فارسی «اصل» به معنای ریشه، بن و بنیاد^[۲] و «اصول» به معنای پایه ها، قواعد و قوانین^[۳] آمده است.

معنای اصطلاحی اصول چندان از معنای لغوی آن فاصله نگرفته است و بیشتر نویسندگان که درصدد تعریف اصول رشته‌های مختلف علمی برآمده‌اند به تعریف لغوی آن پای بند بوده‌اند.

یکی از نویسندگان اصول را چنین تعریف می‌کند: «مقصود از اصول، قانون‌ها و ضوابطی است که به حوزه عملکردها نظر دارد که خود، بی واسطه یا با واسطه از مبانی دینی نشأت می‌گیرد^[۴].»

یکی از حقوق ‌دانان در تعریف اصول جرم‌انگاری چنین می‌نویسد: «مراد از اصول، پایه های اساسی جرم انگاری است که بر مبنای مورد تأیید در هر نظریه استوارند، ملاک ها یا قاعده‌هایی‌اند که ستون‌های اساسی نظریه جرم‌انگاری را شکل داده و روشن می‌کنند که قانونگذاران با باور به آن مبانی، چه ملاک‌هایی را باید رعایت کنند^[۵]».

گفتار دوم: جرایم منافی عفت

در توضیح منافیات عفت چنین گفته‌اند: « ارتکاب امور جنسی شرم‌آور در عرف یک جامعه بدون مواقعه و یا شروع در آن^[۶]» شایان ذکر است که تعریف مذکور معنای خاصی از این اعمال است و در معنای عام، امور جنسی منتهی به مواقعه یا شروع به آن را هم شامل می‌شود. نویسنده دیگری استنباط خود را از جرایم منافی عفت اینگونه بیان می‌کند:«روابط جنسی نامشروع زن و مرد تا حدی که مواقعه نباشد و اعمال و رفتار موافق محرمات شرعی و زشتی‌های اخلاقی و مخالف معیارها و مقررات شرعی و هنجارهای اجتماعی را گویند^[۷]»

از حاصل جمع تعاریف یاد شده ‌به این نتیجه می‌رسیم که جرم منافی عفت، رفتارهای منتهی، به آمیزش جنسی یا غیر آن است که به دلیل تعارض با ارزش‌هایی چون پاکدامنی و پارسایی مورد عنایت مقنن واقع شده و از طریق راه‌یابی به گردونه‌ی حقوق کیفری مشمول مجازات گردیده است. از ایرادات وارد بر مقنن که در فصل هجدهم قانون مجازات اسلامی آمده است این است که تنها به ذکر نام عفت اشاره نموده است. همچنین نحوه نگارش به نحوی است که مخاطب را دچار تردید می‌کند که آیا مقصود قانون‌گذار جرایم منافی عفت بوده است و وصف عمومی تنها به اخلاق بر می‌گردد یا باید آن را به واژه‌ عفت هم تسری داد. ظاهراًً قانون‌گذار مفهوم عفت و عفت عمومی را به فهم عرف واگذار ‌کرده‌است که متاسفانه به دلیل تنوع برداشت های شخصی نتیجه‌ای جز تشتت تعاریف و نظرات در برنخواهد داشت.

بند اول: تعریف جرایم منافی عفت

«جرایم منافی عفت» ترکیبی اضافی است که از کنارهم قرارگرفتن سه واژه، جرایم، منافی، و عفت ایجاد شده است.

«جرایم» واژه‌ای عربی و جمع جرم است و در لغت گناه، خطا و بزه^[۸] ترجمه شده است. «منافی» در لغت به معنای طرد کننده و نیست کننده و مخالف^[۹] آمده است. «عفت» را باز ایستادن از حرام، پارسایی کردن، پاکدامنی و پرهیزگاری^[۱۰] معنا کرده‌اند. عفت را اعتدال و میانه‌روی در شهوت^[۱۱] هم ترجمه کرده‌اند که به نظر می‌رسد این معنا صحیح‌تر است.

به نظر می‌رسد در سیاست جنایی اسلام، جرایم منافی عفت را می‌توان خروج قوه شهوت از حد اعتدال تعریف کرد. حد اعتدال این قوه، ارتباط جنسی زن و شوهر است و هر گونه ارتباطی غیر از این، رفتار منافی عفت تلقی می‌شود.

قانون مجازات اسلامی فقط در ماده ۶۳۷ عبارت «عمل منافی عفت غیر از زنا» را به کار برده است. در این ماده تعریفی از عمل منافی عفت غیر از زنا ارائه نشده و تقبیل و مضاجعه به عنوان مصادیقی از این جرایم مطرح شده‌اند. با توجه به عدم ارائه تعریف از سوی قانون‌گذار تعریف‌های مختلفی از این جرایم صورت گرفته است.

برخی از نویسندگان این جرایم را به جرایم منافی عفت مستلزم حد ‌و جرایم منافی عفت مستلزم تعزیر و مجازات‌های بازدارنده تقسیم کرده‌اند و به توضیح مصادیقی که در این دو دسته قرار می‌گیرند پرداخته‌اند^[۱۲]. ولی تعریفی از این جرایم ارائه نداده‌اند تا در مواردی که در رابطه با منافی عفت بودن عملی تردید وجود دارد بتوان به آن مراجعه کرد.

به نظر بعضی دیگر، جرایم منافی عفت اعمال ناروای جنسی هستند که در شرع و قانون برای آن ها مجازات خاصی تعیین شده است این جرایم به سه دسته تقسیم می‌شوند: جریحه‌دار کردن عفت عمومی (انجام عمل منافی عفت در ملاعام)، هتک عفت (انجام عمل جنسی بدون مواقعه) و هتک ناموس (ارتکاب امور جنسی که منجر به مواقعه شود)

ویژگی مثبت این تعریف این است که به ممنوعیت عمل از سوی قانون‌گذار اشاره ‌کرده‌است ولی به نظر می‌رسد جریحه‌دار کردن عفت عمومی را نمی‌توان یکی از اقسام جرایم منافی عفت دانست. عملی ممکن است هم منافی عفت باشد و هم عفت عمومی را جریحه‌دار کند که در این صورت به موجب ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی قاعده جمع مجازات‌ها اعمال می‌شود.

عده‌ای جرایم منافی عفت را امور جنسی می‌دانند که در عرف جامعه شرم‌آور است و ممکن است برای مواقعه و یا شروع در آن باشد یا نباشد. اگرچه این تعریف نسبت به سایر تعریف‌ها کامل‌تر به نظر می‌رسد اما علاوه بر شرم‌آور بودن عمل در عرف جامعه جرم‌انگاری آن از سوی قانون‌گذار نیز لازم است. با در نظرگرفتن نقاط تعریفی که مطرح شد، جرایم منافی عفت در نظام حقوق ایران را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: «هر گونه رابطه جنسی دو جنس مخالف خارج از علقه زوجیت و رابطه دو جنس موافق که ممکن است مواقعه یا از مقدمات آن باشد و یا فراهم کردن امکان رابطه های مذکور برای دیگران که در قانون برای آن ها مجازات تعیین شده است^[۱۳].»

بند دوم: اقسام جرایم منافی عفت

جرایم منافی عفت به دو دسته جرایم منافی عفت مستوجب حد و جرایم منافی عفت مستوجب تعزیر تقسیم می‌شوند که به تعریف و بررسی هریک از آن ها پرداخته می‌شود.

الف: جرایم منافی عفت مستوجب حد