جدول ۱-۲ :روندهای اخیر در هدف سنجش های کلاسی (مک میلان، ۲۰۰۱)

از

به

تأکید صرف بر نتایج پس از یادگیری

واقعیت ها و مهارت­ های مجزا و نا مربوط

سنجش با تکالیف غیر بافت مند

پاسخ های درست واحد

ارائه بازخورد کم به دانش آموزان

سنجش گهگاهی

کنترل کردن و مستند کردن

ارائه دانش با تکالیف غیر واقعی

دانستن و فهم ساده

حفظ کردن

سنجش فرایند در طول یادگیری

مهارت های یکپارچه

سنجش با تکالیف بافت­مند

پاسخ های درست زیاد

ارائه بازخورد زیاد به دانش آموزان

سنجش مداوم

برانگیختن

ارائه دانش با تکالیف واقعی

فهم عمیق و کاربستن

فکر کردن

پس از مشخص شدن هدف­های سنجش، اطلاعات مورد نیاز برای برآورد هدف­های مذکور ضرورت می­یابد. ‌بنابرین‏ در این جا روش­های مناسب برای جمع‌ آوری و ترکیب اطلاعات، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

روش های سنجش (روش اندازه گیری یا توصیف)

پس از آن که هدف سنجش مشخص شد ضروری است که روش اندازه ­گیری ویژگی یا مهارت مورد نظر انتخاب شود. به عبارت دیگر، روش سنجش به هدف سنجش بستگی دارد. روشی که به خوبی برای یک هدف کارایی دارد ممکن است به خوبی برای هدف دیگر کارساز نباشد. در اینجا روش­های سنجش با توجه به مبانی نظری مربوطه، مورد بررسی قرار می­ گیرند. در اوایل قرن بیستم میلادی تا یکی دو دهه اواخر همان قرن، روانشناسی رفتاری یا رفتارگرایی بر محافل آموزشی تسلط داشت و به همین سبب رویکرد غالب در سنجش یادگیری دانش آموزان و دانشجویان متأثر از همین روانشناسی بود. طبق نظریه­ های روانشناسی رفتاری، یادگیری در گام­های کوچک صورت می­پذیرد و یادگیری در رویکرد رفتارگرایی بر اندازه ­گیری این گام­های کوچک استوار است و روش­ها و ابزارهایی که برای این منظور به کار می­روند عمدتاًً آزمون های عینی و متداول­ترین آن ها آزمون­های چند گزینه­ای هستند. از دو سه دهه پایانی قرن بیستم به بعد، رویکردهای تازه­تر روانشناسی (مانند شناخت­گرایی و ساختن گرایی) یا به میدان گذاشتند و فرض­های بنیادین روانشناسی یادگیری را با چالش مواجه کردند. از جمله فرض­های روانشناسی رفتاری که مورد انتقاد روانشناسی­های غیر رفتاری قرار گرفته این است که مهارت­ های ساده و پایه باید بیش از مهارت­ های تفکر، استدلال و حل مسئله آموخته شوند. در مقابل، فرض نظریه­ های شناختی و ساختن­گرایی این است که یادگیری واقعی حتی در ابتدایی­ترین سطح مستلزم کوشش فعال یادگیرنده در ساختن دانش از راه تفکر و استدلال است (سیف، ۱۳۸۴).

ظهور نظریه­ های جدید درحوزه یادگیری نظیر شناخت­گرایی و ساختن گرایی، باعث شد تا شکل­های جدیدی از سنجش آموزشی شروع به ظهور نمایند. روش­های جدید سنجش بر فلسفه و هدف متفاوتی برای ایجاد رابطه­ قوی­تری بین آموزش و سنجش مبتنی هستند و قصد دارند تا یادگیری را معنی­دارتر سازند. هدف این روش­های جدید صرفاً تسلط یابی دانش ­آموزان بر محتوا نیست بلکه هدف سنجش توانایی‌های عالی ذهن مانند تفکر، استدلال، حل مسئله، درک و فهم و کاربرد مطالب یاد گرفته شده در موقعیت­های زندگی واقعی است. به طور کلی در دهه­های گذشته، خط مشی­ها و روش­های سنجش دستخوش تغییر و تحولات اساسی بوده ­اند (لین^[۱۹]، ۱۹۹۱). روش­های قدیم و جدید سنجش برای برجسته کردن ماهیت در حال تغییر سنجش آموزشی به عنوان سنجش­های قدیم و جایگزین طبقه ­بندی ‌شده‌اند (مک میلان، ۲۰۰۱).

کانینگهام^[۲۰] (۱۹۹۸) روش­های سنجش را که از قبل موجود بوده ­اند تحت عنوان روش­های قدیمی و روش­های جدید را تحت عنوان سنجش جایگزین نامگذاری ‌کرده‌است. اصطلاحات دیگری نیز برای نامگذاری روش های جدید سنجش استفاده شده است که از جمله آن­ها میتوان به سنجش مبتنی بر عملکرد، سنجش عملکردی، آزمون عملکردی و سنجش اصیل اشاره کرد. البته این اصطلاحات مترادف نیستند و هر یک تفاوت ظریف خودشان را دارند (سیف، ۱۳۸۴).

از طرف دیگر سنجش اصیل یا جایگزین اصطلاح چتر مانندی است که دربر گیرنده روش­های مختلف سنجش است. روش های سنجش اصیل یا جایگزین عبارتنداز: سنجش­های مبتنی بر عملکرد، سنجش مشاهده­ای، خود سنجی دانش آموز، سنجش به وسیله همسالان، سنجش با بهره گرفتن از کار پوشه. جدول ۲-۲ انواع مختلف آزمون را برحسب ملاک­های روش سنجش (قدیمی و جایگزین) و نوع سؤال (انتخاب پاسخ و ساخت پاسخ) طبقه بندی ‌کرده‌است (مک میلان، ۲۰۰۱).

جدول ۲-۲ :طبقه ­بندی روش­های سنجش (مک میلان، ۲۰۰۱)

روش سنجش

نوع سؤال

سنجش قدیمی
سنجش جایگزین

انتخاب پاسخ

چند گزینه­ای – صحیح- غلط

جور کردنی – دو گزینه­ای

مشاهده سازمان یافته-مصاحبه سازمان یافته

زمینه یابی

خود سنجی دانش آموز

ساخت پاسخ

کامل کردنی-کوته پاسخ-انشایی

مشاهده حکایت گونه-مصاحبه غیر سازمان یافته

گزارش

سنجش عملکردی-سنجش واقعی

سنجش کارپوشه-نمایش

خودسنجی دانش آموز

طرفداران روش های سنجش اصیل یا جایگزین معتقدند که این روش ها در کلاس درس نه تنها روشی بهتر برای ارزشیابی دانش آموزان فراهم می آورند بلکه آن ها انگیزه پیشرفت، مهارت­ های تفکر سطح بالا و بالاخره پیشرفت تحصیلی را افزایش می‌دهند. در پژوهش حاضر از بین روش های مختلف سنجش جدید، سنجش عملکردی مورد توجه قرار گرفته و در این جا این روش سنجش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

سنجش عملکردی

یک دسته مهم از روش های سنجش اصیل یا جایگزین، سنجش عملکردی نام دارد. سنجش عملکردی به عنوان سنجش­های مستقیم، سنجش های جایگزین، سنجش های اصیل یا واقعی و سنجش های مبتنی بر عملکرد توصیف شده است . از سنجش عملکردی تعریف های مختلفی ارائه شده است. در این به چند تا از این تعریف ها اشاره می شود:

– سنجش عملکردی نوعی از آزمون است که مستلزم نشان دادن فهم و مهارت در زمینه ­های کاربردی، روندی یا باز پاسخ است (بیکر^[۲۱]،۱۹۹۳).

– سنجش عملکردی عبارت است از فعالیت­های اندازه ­گیری که از دانش آموزان می خواهند تا مهارت­ هایی شبیه به مهارت­ های مورد نیاز زندگی واقعی از خود نشان دهند (دمبو، ۱۹۹۴).

– سنجش عملکردی به تکالیف، مسایل یا سؤالاتی اشاره دارد که در آن ها فرد باید پاسخ خاص خودش را ارائه نماید (ولف، ۱۹۹۴).

– منظور از سنجش عملکردی ایجاد اندازه ­گیری­هایی از پیشرفت تحصیلی دانش آموز است که بر توانایی دانش آموز برای به کارگیری فهم ادراکی و مهارت­ های حل مسئله­اش در موقعیت­های تازه متمرکز است (شیولسون^[۲۲]،۱۹۹۳).

سنجش عملکردی یا آزمون­های عملکردی به نوع اصیل و جایگزینی از سنجش اشاره دارند که در آن دانش آموزان از طریق فعالیت در تکالیف دنیای واقعی به طور مستقیم سنجش می‌شوند. به عبارتی دیگر، در این نوع سنجش، فرآیندها یا فرآورده ­های یادگیری دانش آموزان به طور مستقیم سنجش می شود.